مطالعه تغییرات درون گونه ای چنگر در تالابهای شمال ایران

مطالعه تغییرات درون گونه ای چنگر در تالابهای شمال ایران

حسین یزدان داد

 محمود کریمی

چکیده :

این تحقیق به منظور بررسی تغییرات درون گونه ای چنگر بر اساس صفات ریخت شناسی و ریخت سنجی انجام گرفت. برای این منظور سه منطقه تالابی در نوار ساحلی جنوب دریای خزر شامل تالاب انزلی در گیلان، تالاب گمیشان در گلستان و تالاب فریدونکنار در مازندران انتخاب شد و تفاوت جمعیتهای این گونه پرنده آبزی در مناطق تالابی مطالعه شد. برای بررسی این تغییرات بین جمعیتی ،32 نمونه چنگر از تالاب انزلی، 17 نمونه از فریدونکنار و 17 نمونه از گمیشان (مجموعا 66 نمونه ) جمع آوری شد. سپس 11 صفت ظاهری و23 صفت استخوانی هر یک از نمونه های جمع آوری شده سه منطقه اندازه گیری و با یکدیگر مقایسه  شدند. میانگین اندازه 19 صفت استخوانی و 10 صفت ظاهری در بین 6 گروه مختلف  از پرنده ها ( 3 منطقه تالابی * 2 جنس نر و ماده ) تفاوت بسیار معنی داری را نشان دادند (01/0 ≥P  ). نتایج حاصل از تحلیل خوشه ای برای جداسازی جمعیتهای سه منطقه بر اساس ویژگیهای فردی افراد نمونه به درستی واقعیات جمعیت را نشان نداد , بنابر این برای تفکیک قطعی تر جمعیتها از روش تحلیل توابع تشخیص کانونیک استفاده شد . بر اساس روش اخیر تفکیک جمعیتهای سه منطقه به کمک صفات استخوانی و ظاهری به درستی انجام گرفت . این نشان میدهد که چنگرهای سه منطقه از نظر 11 صفت ظاهری و 23 صفت استخوانی با یکدیگر تفاوت معنی داری دارند ( 05/0≥P) . بنابراین جمعیتهای مهاجر چنگر در تالابهای فوق یکسان نیستند و جدا می باشند. با توجه به این که تعداد جمعیت مهاجر این گونه و میزان زیتوده آن در تالابهای سواحل جنوب دریای خزر رو به کاهش است و از طرفی این جمعیتها جدا از هم می باشند. بنابراین هر یک از این مناطق تالابی نیازمند برنامه های مدیریتی جدا برای جمعیتهای این گونه هستند و تا قبل از اینکه جمعیتها با بحران کاهش شدید مواجه شوند باید اقدامهای لازم برای پیشگیری از این روند صورت پذیرد.   

کلمات کلیدی:

تغییرات درون گونه ای، جمعیت، تالاب، ایران. (Fulica atra) چنگر

ادامه مقاله را در ادامه مطلب مشاهده فرمایید.

برای مشاهده سایر مقالات زیست محیطی این وب اینجا کلیک نمایید .مشاهده لیست همه مقالات زیست محیطی این وبلاګ از اینجا

سرآغاز :

چنگر یکی از فراوانترین پرندگان مهاجر آبزی زمستان گذران در تالابهای شمال کشور میباشد . بیش از سایر گونه های پرندگان آبزی شکار میشود و دارای ارزش تغذیه ای ـ اقتصادی است . اطلاعات موجود در مورد پویایی وضعیت جمعیت این گونه در کشور تنها مربوط به سرشماری و ثبت آمار پرندگان آبزی است که هر ساله در دی تا اوایل بهمن توسط سازمان حفاظت محیط زیست صورت می گیرد . پرندگان مهاجر آبزی در تالابهای کشور ما دارای ارزش بوم شناختی درکارکرد اکوسیستمهای آبی , ارزش زیبایی شناسی در جلب وجذب توریسم , ارزش شکار تغذیه ای ـ اقتصادی برای مردم محلی , ارزش مطالعاتی برای بوم شناسان و زیست شناسان و.. می باشند.

چنگر به عنوان یکی از گونه های پرنده آبزی کشور ما از این امر مستثنی نیست بنابراین توجه به مدیریت این گونه در مناطق پراکنش آن از جنبه های مختلف دارای ارزش و اهمیت فراوان می باشد . در برنامه های مدیریت حیات وحش فاکتورهای جمعیت حیات وحش  , زیستگاه گونه و بهره برداران حیات وحش ( انسان ) باید مورد توجه و لحاظ قرار گیرند . برای  مدیریت جمعیت حیات وحش باید از وضعیت موجودی جمعیت گونه , ساختار جمعیت و روابط بین جمعیتها آگاهی داشت . در این مقاله تغییرات درون گونه ای جمعیت در سه منطقه تالابی شامل انزلی , گمیشان و فریدونکنار مورد مطاله قرار گرفت . این تحقیق بدین منظور صورت گرفت که آیا جمعیتهای این مناطق یکسان هستند یا اینکه متفاوت و مجزا از یکدیگر می باشند .چون این پرنده به تعداد زیاد شکار می شود بنابر این جهت جلوگیری از کاهش جمعیت آن و اجرای برنامه های مدیریتی باید از وضعیت و روابط جمعیتهای مختلف آگاهی داشته باشیم . جایگاه چنگر معمولی در رده بندی جانوری :

(Animalia) 1- سلسله: جانوران

2- شاخه: طنابداران (Chordata) 

 3- زیرشاخه: مهره داران (  Vertebrata) 

(Aves) 4- رده: پرندگان

(Gruiformes) 5- راسته: درناسانان

(Rallidae) 6- تیره: یلوه ئیان

(Fulica) 7- جنس: چنگر

(Fulica atra) 8- گونه: چنگر معمولی

جنس چنگر ( (Fulica دارای 9 گونه در جهان با نامهای زیر می باشد  ( اندره گسلر  1991)¹:

Fulica armillata ,F. leucoptra , F. rufifrons,F.gigantean ,F. cornuta ,F. caribaea,F. Americana ,F. cristata, F. atra

Fulica atra    در زبان انگلیسی به نامهای چنگر معمولی²، چنگر اروپایی³، چنگر اوراسیایی ⁴ و چنگر سرطاس⁵ معروف است.                    

این پرنده گونه ای چند شکلی⁶ است که 4 زیر گونه شناخته شده از آن بدین ترتیب می باشد(Cramp & Simmons 1987):

Fulica atra atra, F. a. lugubris, F. a. novaeguineae, F. a. australis

انتشار زیرگونه  Fulica atra atra در مناطق اوراسیا، شمال افریقا، ژاپن و سیلان گزارش شده است.

مشخصات ظاهری چنگر :

پرنده ای است آبزی , رنگ بدن یکدست سیاه که در ناحیه سر و گردن پر رنگتر و براق تر است و با منقار  و سپر پیشانی سفید مشخص می شود . انگشتان پا دارای نیم پرده ناقص می باشد  (اسکات و همکاران، 1354)7.  پرنده نابالغ خاکستری تیره است, گلو و قسمت بالای سینه آن سفید می باشد . جنسها شبیه به هم و   نرها معمولا بزرگتر از ماده ها هستند . پرنده ای است تا حدود زیادی اجتماعی و گروههای متراکم آن با تجمع مرغابیها در پاییز و زمستان بصورت مشترک دیده می شود . برای شروع پرواز مدتی (حدود10ـ 8 متر )  روی آب می دود . برای بدست آوردن غذا بطور مکرر و خوب غوص می زند. اندازه جثه ، طول منقار ، سپر پیشانی ، طول تارس و انگشت وسطی پا برای تعیین جنسیت و رنگ تارس برای تعیین سن پرنده کاربرد دارد (کراوفورد، 1978 )⁸.

 زیستگاه : زیستگاههای آبی کم عمق که دارای فضای لازم برای غوص رفتن باشند همچنین بستر گلی همراه با پوشش گیاهان حاشیه ای انبوه و مناسب از گیاهان بن در آب , شناور یا غوطه ور داشته باشند را ترجیح می دهند . هنگام زادآوری از پوشش گیاهی دور نمی شوند و کمتر در معرض دید قرار می گیرند . پرنده دریایی نیست اما زمستانها به مصبها و آبهای شور پناه می آورد .  زمستانها به تعداد خیلی زیاد در تالابهای سرتاسر ایران دیده می شود ( منصوری1379 ) . جمعیت جوجه آور آن در ایران اندک است . جمعیت زمستان گذران چنگر در ایران در دهه 1970 برابر 500000-300000  و جمعیت جوجه آور آن در این سالها 5000-3000 جفت برآورد شده است (اسکات، 1996)⁹.                                                

تغذیه : پرندگانی هستند همه چیز خوار اما مواد گیاهی غلبه دارد از جلبکها , گیاهان آبزی عالی و گیاهان خشکزی و علفی تغذیه می کنند . غذای جانوری شامل نرمتنان , حشرات و کرمها است . پستانداران کوچک , قورباغه , ماهی و تخم ماهی نیز دارای ارزش غذایی محلی می باشند . جوجه ها عمدتا از حشرات تغذیه می کنند ( کرامپ و سیمونز، 1987)¹⁰.

زادآوری : مناطق زادآوری در آبهای کم عمق و درون گیاهان بن در آب پنهان است . آشیانه سازی به وسیله هر دو جنس صورت می گیرد . تعداد تخمی که هر پرنده ماده می گذارد 10-6 عدد می باشد . فاصله زمانی تخم گذاریها یک روز است . جوجه کشی و مواظبت والدینی به وسیله هر دو جنس صورت می گیرد . جوجه ها دارای چشمان باز , بدن پوشیده از کرک پر , خودکفا و بعد از چند روز خودشان تغذیه می کنند . دوران تفریخ تخمها 24-21 روز و زمان پرواز جوجه ها 60-55 روز طول می کشد. در سن 1 یا 2 سالگی توان زادآوری پیدا می کنند. ( کرامپ و سیمونز1987).

مناطق مورد مطالعه : برای بررسی تغییرات درون گونه ای چنگر سه منطقه تالابی در جنوب دریای خزر و سه استان واقع در نوار ساحلی شمال کشور به عنوان زیستگاه این پرنده انتخاب شد .

تالاب انزلی : این تالاب با مساحت حدود 15000 هکتار و23 متر پایینتر از سطح آبهای آزاد جزو تالابهای طبیعی دایمی با آب شیرین است که در استان گیلان واقع شده است. حداکثر عمق آن 5/3 متر در قسمت غربی و عمق متوسط آن 1 متر است . تنوع گونه های گیاهی آن بیش از 40 گونه می باشد (مهندسین مشاور یکم1367و اسکات 1995 ) .

تالاب گمیشان : شامل مجموعه باریکی از مردابهای کم عمق و لب شور است که مساحت آن حدود 20000 هکتار و 23 متر پایینتر از سطح آبهای آزاد است. این تالاب در استان گلستان واقع شده و سطح آب آن به طور فصلی ــ سیلابی تغییر می کند. عمق متوسط آن 1 متر و در قسمت شمال غرب بیش از 5/2 متر می باشد (کیابی و همکاران،  1378و اسکات 1995) . حداقل 5000 هکتار از سطح تالاب همواره به عنوان زیستگاه پرندگان آبزی محسوب می شود ( کیابی , مذاکرات شخصی 1379و اسکات 1995) .

تالاب فریدونکنار : یک تالاب مصنوعی با آب شیرین و عمق کم می باشد که حدود 1000 هکتار مساحت دارد . این تالاب در استان مازندران واقع شده و 20 متر زیر سطح آبهای آزاد است . این منطقه شامل زمینهای کشاورزی است که در فصل بهار و تابستان در آن کشت برنج صورت می گیرد . پس از برداشت محصول زمینها غرقاب شده به عنوان پناهگاه حیات وحش از طرف مردم مدیریت می شود ( اسکات، 1995) .

 مواد و روشها

 این تحقیق جهت بررسی تفاوتهای بین جمعیتی چنگر در سه منطقه تالابی در شمال کشور انجام گرفت . نمونه های پرندگان مورد نیاز در روزهای مجاز شکار از بخشهای مختلف تالابهای سه گانه شکار شد . نمونه ها به طور تصادفی از سطح مناطق تالابی شکار شدند و شانس انتخاب هر یک از افراد در نمونه برداری یکسان بود . 32 نمونه از تالاب انزلی , 17 نمونه از تالاب گمیشان و 17 نمونه از تالاب فریدونکنار شکار شد . پس از نمونه برداری پرنده ها از این مناطق , 11 صفت ظاهری و23 صفت استخوانی بر روی نمونه های افراد هر منطقه اندازه گیری شد .

اندازه گیری  صفات ظاهری پرنده توسط ترازو , تخته زیست سنجی ( تخته بیومتری ) و متر نواری صورت گرفت . صفات ظاهری شامل موارد زیر بودند که با دقت گرم و میلی متر اندازه گیری شدند:

1- وزن بدن                                  

2- طول کل بدن                           

3 - طول دم                                

4- طول بال                               

5- عرض بال                              

6- فاصله دو سر بال                      

7- طول منقار     

8- طول سپر منقار      

9- عرض سپر منقار              

10- طول انگشت وسطی پا

11- طول انگشت عقبی پا    

12 -  طول ساق پا ( تارس )

اندازه گیری صفات استخوانی به کمک ریز سنج رقومی ( کولیس دیجیتال ) و با دقت 01/0 میلیمتر انجام گرفت . صفات استخوانی شامل اسکلت بدن و جمجمه بود که به ترتیب زیر است:

1- طول کل جمجمه                                         

2 - ارتفاع جمجمه در مرتفعترین قسمت               

3- عرض جمجمه در مقطع کوادرات- کوادرات        

4- طول آرواره بالا                                           

5- طول استخوان پتریگویید                               

6- عرض استخوان کوادرات                                

7- طول سوراخ پس سری                                   

8- عرض سوراخ پس سری                                 

9- بیشترین فاصله بین پالاتینها                           

10- طول آرواره پایین                                     

11 - طول ترقوه                                              

12- طول جناغ سینه

13- طول تیغه جناغ سینه

14- بلندی تیغه جناغ سینه      

15- طول استخوان بازو

16- طول زند زبرین

17- طول زند زیرین

18- طول استخوان لگن    

19- طول ران

20- طول درشت نی          

21- طول نازک نی

 22- طول استخوان کتف

23- طول استخوان کف دست

روشهای آماری :

1- تحلیل واریانس :

برای بررسی تفاوت بین میانگین صفات دو گروه نر و ماده در سه منطقه از  آزمون تحلیل واریانس استفاده شد . سپس برای اینکه پی ببریم تفاوت معنی دار در هر صفت مربوط به اختلاف کدام یک از گروهها با یکدیگر است از آزمون چند دامنه دانکن برای مقایسه میانگین صفات 6 گروه به طور دو به دو استفاده شد که نتایج آن در جداول شماره 1 و 2 ارایه شده است (یزدی صمدی و همکاران، 1377) .

2- تحلیل مولفه های اصلی¹¹:

 این روش برای کاهش تعداد متغیرهای مورد نیاز به تعداد کمی از شاخصها طرح ریزی شده است . این شاخصها مولفه های اصلی نامیده می شوند و ترکیب خطی متغیرهای اولیه به شمار می روند ( مقدم و همکاران، 1373) .

    3- تحلیل خوشه ای ( کلاستر )¹²:

 برای حل مسئله ای طرح شده که در آن با در دست داشتن نمونه ای از N فرد و اندازه گیریP متغیر بر روی هر فرد می توان افراد را در گروههایی تقسیم بندی نمود که افراد مشابه در داخل یک گروه قرار گیرند . این روش کاملاً عددی است و تعداد گروهها مشخص نیست . برای تحلیل کلاستر از الگوریتم طبقاتی استفاده شد که با محاسبه فاصله هر فرد از سایر افراد شروع می شود سپس گروههای افراد با استفاده از فرایند تجمعی تشکیل می گردند . یعنی هر فرد در ابتدا یک گروه جدا را تشکیل میدهد سپس گروههای نزدیک به هم به تدریج ترکیب می شوند تا در نهایت کلیه افراد در یک گروه واقع شوند . گروهها بر اساس متوسط گروه¹³ ترکیب می شوند (مقدم و همکاران، 1373) .

4- تحلیل توابع تشخیص( توابع متمایز کننده)¹⁴:

 عبارت از بررسی نحوه تفکیک دو یا چند گروه از افراد لحاظ اندازه گیریهای انجام شده بر روی چند متغیر یا صفت می باشد . این تحلیل آماری عبارت است از انتساب افراد و یا اجزاء به گروههای از قبل تعیین شده و جدای از هم , بر اساس مقادیر یک یا چند صفت , به طوریکه احتمال اشتباه انتساب یک فرد به گروهی که به آن تعلق ندارد حداقل باشد . در این روش بر عکس تحلیل خوشه ای افراد به گروههای مشخص شده منتسب می شوند ولی در تحلیل خوشه ای هدف تقسیم بندی کلیه افراد به چند گروه است ( مقدم و همکاران، 1373 ) .برای تفکیک جمعیت چنگر در سه منطقه تالابی از توابع تشخیص کانونیک۱ استفاده شد . برای این منظور چنگرهای نر و ماده سه منطقه بر اساس صفات استخوانی و ظاهری به گروههای مربوط به مناطق خود تفکیک شدند .

نتایج وبحث :

1- نتایج آزمون چند دامنه دانکن:

نتایج مقایسه میانگین صفات 6 گروه پرنده چنگر در گروههای نر و ماده سه منطقه در جداول (1 و 2) مربوط به صفات ظاهری و استخوانی آورده شده است . هر ستون از اعداد و حروف جدول مربوط به میانگین یک صفت در 6 گروه می باشد . میانگین گروههایی که حداقل دارای یک حرف مشترک هستند از نظر آماری تفاوت معنی داری ندارند ( نصفت، 1374).  برای مثال بر اساس جدول شماره 1 میانگین طول کل جمجمه در نرهای سه منطقه دارای حرف مشترک  و در ماده های سه منطقه دارای حرف مشترک  می باشد. بنابراین نرها و ماده های سه منطقه با یکدیگر تفاوت معنی داری ندارند. بین نر و ماده مناطق انزلی و فریدونکنار تفاوت معنی داری وجود دارد ولی بین نر و ماده گمیشان تفاوت معنی دار نیست .

جدول شماره1 : مقایسه میانگین صفات استخوانی چنگرهای نر و ماده سه منطقه در سطح احتمال اشتباه 05/0 ( اندازه ها بر حسب میلیمتر ) .  

طول جناغ سینه

طول ت رقوه

طول آرواره پایین

بیشترین فاصله بین پالاتینها

عرض سوراخ پس سر

طول سوراخ پس سر

عرض استخوان کوادرات

طول استخوان پتری گوئید

طول آرواره بالا

عرض جمجمه در مقطع کوادرات-کوادرات

ارتفاع جمجمه در مرتفعترین قسمت

طول کل جمجمه

میانگین           صفات گروه پرنده ها

24/68 AB

26/38AB

88/52A

02/9 A

91/5A

93/7A

61/5 AB

98/7 A

89/55 A

47/23A

11/23 A

94/70A

نر انزلی

84/64 C

66/36C

97/49 B

51/8 BC

05/6 A

66/7 AB

27/5 C

65/7 A

84/52 B

99/21B

53/22 B

66/67C

ماده انزلی

99/68 A

27/39 A

93/52 A

26/9 A

19/6A

54/7 AB

57/5 B

77/7 A

49/55 A

93/22AB

04/23 A

47/70AB

نر گمیشان

00/66 BC

39/37 BC

66/50 B

81/8 ABC

87/5 A

26/7 B

40/5 BC

65/7 A

44/53 B

64/21B

25/22 BC

91/68BC

ماده گمیشان

73/66 ABC

75/37ABC

00/51 B

86/8 AB

12/6A

84/7 A

82/5 A

88/7 A

49/55 A

26/23AB

12/23 A

84/70 A

نر فریدونکنار

46/65 C

21/37BC

69/50 B

16/8 C

26/6 A

22/7 B

60/5 AB

56/7 A

63/53 B

87/21B

00/22 C

41/68C

ماده فریدونکنار

ادامه جدول شماره 1 :                                                                                            

استخوان کف دست	طول استخوان کتف	طول نازک نی	طول درشت نی	طول استخوان  ران	طول استخوان لگن	طول زند زیرین	طول زند زبرین	طول بازو	بلندی تیغه جناغ سینه	طول تیغه جناغ سینه	میانگین       صفات  گروه       پرنده ها
81/42 AB	80/63 A	27/63 A	63/106 A	52/75 A	68/84 A	65/64 A	92/68 A	49/77 A	75/16 A	23/61 B	نر انزلی
01/40 C	73/61 B	78/60 AB	05/102 C	10/55 B	08/81 B	66/60 B	48/64 C	76/73 B	11/16 A	14/58 C	ماده انزلی
80/41 BC	24/64 A	47/63 AB	68/106 A	52/57 A	49/85 A	38/64 A	94/67 AB	85/77 A	70/16 A	02/64 A	نر گمیشان
47/40 C	07/61 B	18/61 AB	25/102 C	69/54 B	33/80 B	04/61 B	95/64 C	77/73 B	31/16 A	30/59 BC	ماده گمیشان
30/43 A	98/63 A	82/60 AB	62/105 AB	80/57 A	34/85 A	87/64 A	77/68 A	45/77 A	24/16 A	72/60 B	نر فریدونکنار
97/40 C	03/62 AB	10/59 B	65/102 AC	36/55 B	30/82 AB	90/61 B	73/65 BC	45/74 B	46/16 A	85/58 BC	ماده فریدونکنار

جدول شماره 2 : مقایسه میانگین صفات ظاهری چنگرهای نر و ماده سه منطقه در سطح احتمال اشتباه 05/0

( اندازه ها بر حسب میلیمتر و وزن بدن بر حسب گرم)

طول ساق پا

طول انگشت عقبی پا

طول انگشت میانی پا

عرض سپر منقار

طول سپر منقار

طول منقار

فاصله دو سر بالها

عرض بال

طول بال

طول دم

طول بدن

وزن بدن

میانگین    صفات     گروه پرنده ها

19/62 AB

60/24 AB

48/82 AB

68/10 AB

57/16 BC

96/31 A

63/633 AB

81/121 A

63/213 A

16/66 A

81/401 AB

63/693 A

نر انزلی

45/59 C

86/23 AB

42/80 C

97/8 C

08/15 C

83/29 BC

71/605 B

09/113 C

00/200 C

52/66 A

71/385 C

76/604 BC

ماده انزلی

42/62 AB

83/24 AB

31/83 AB

62/9 BC

31/15 BC

87/31 A

00/640 AB

42/121 A

42/206 B

70/68 A

12/418 A

00/615 BC

نر گمیشان

27/63 A

14/25 A

10/84 A

4/11 A

52/19 A

20/31 AB

00/666 A

00/118 AB

50/206 B

90/67 A

00/414 A

00/658 AB

نر فریدونکنار

35/60 BC

82/23 AB

20/80 C

12/11 B

92/17 AB

00/29 C

14/637 AB

42/111 C

57/198 C

78/67 A

85/392 BC

85/552 C

ماده فریدونکنار

         

2- نتایج تحلیل مولفه های اصلی :

در رابطه با صفات استخوانی مورد بررسی ( 23 صفت ) پس از انجام تحلیل مولفه های اصلی مشخص شد که 10 مولفه اصلی اول بیش از 90 در صد تغییرات داده های اولیه را توجیه می نمایند . هنگامی که 3ـ 2 مولفه بتوانند در صد زیادی از تغییرات داده های اولیه را توجیه نمایند در اینگونه موارد در تحلیل خوشه ای و تابع تشخیص می توان از مولفه های اصلی به جای متغیرهای اولیه استفاده نمود (مقدم و همکاران، 1373) . چون تعداد مولفه های اصلی صفات زیاد بود بنابراین در تحلیل خوشه ای و تابع تشخیص از متغیرهای اولیه , یعنی کلیه صفات استخوانی و ظاهری استفاده شد تا نتایج دقیقتری بدست آید .

وزن بدن صفتی است که با تغییر اوضاع محیط به سرعت تغییر می کند و نمی توان آنرا یک صفت ثابت در نظر گرفت بنابراین در تحلیلهای مربوط به تفکیک جمعیت سه منطقه دخالت داده نشد .

3- نتایج تحلیل خوشه ای :

تحلیل خوشه ای بر اساس صفات ظاهری و استخوانی به طور جداگانه انجام گرفت و در هر یک از این دو حالت پرنده های نر و ماده نیز جدا از هم بررسی شدند. پرنده های تالاب انزلی با کد 1 , پرنده های تالاب گمیشان با کد 2 و پرنده های تالاب فریدونکنار با کد 3 در شکل ( دندوگرام ) از یکدیگرقابل تشخیص هستند.

دارنگاره در محلی مورد بررسی قرار می گیرد که حداقل سه گروه از یکدیگر قابل تشخیص باشند. گروه بندی چنگرهای نر و ماده سه منطقه بر اساس صفات استخوانی و ظاهری در نمودار های زیر نشان داده شده است.

نتایج حاصل از تحلیل خوشه ای نشان میدهد در صورتی که گروههای کوچک با تشابه زیاد (فاصله اقلیدسی کم) در نظر گرفته شوند, گروههای مجزا متمایز می گردند. این گروهها در عدم تشابه زیاد ( فاصله اقلیدسی زیاد ) با یکدیگر اختلاط حاصل می نمایند که در بسیاری از گروهها تداخل افراد سه منطقه زیاد است . بنابراین نتایج تحلیل خوشه ای نشان می دهد که جدا سازی جمعیتهای چنگر بر اساس ویژگیهای فردی تک تک افراد نمونه برداری شده به خصوص در مواردی که تعداد نمونه ها کم باشد نمی تواند واقعیات جمعیت را به خوبی نشان دهد . بنابراین برای جداسازی قطعی تر بهتر است افراد بر اساس میانگین صفات گروهها جدا شوند , به همین دلیل جهت حصول اطمینان بیشتر از میزان کارایی صفات اندازه گیری شده در تفکیک گروهها از روش تحلیل توابع تشخیص استفاده شد . نتایج حاصل از این روش در تمایز و جداسازی گروهها نسبت به تحلیل خوشه ای بهتر و امکان تفکیک گروهها بیشتر است.

   4- نتایج تحلیل توابع تشخیص :

تحلیل توابع تشخیص براساس صفات استخوانی و ظاهری همچنین جنسیت نر و ماده به طور جداگانه انجام شد . این تحلیل یک شاخص برای هر گروه جمعیت و شاخصهایی  برای افراد مورد نظر تعیین و سپس با مقایسه شاخصهای افراد با شاخص هر گروه جمعیت افراد را گروه بندی می کند . شاخص هر فردی که به شاخص هر یک از گروهها نزدیکتر باشد آن فرد در آن گروه جای می گیرد. جمعیتهای نر و ماده  سه منطقه از تالابهای مورد مطالعه ( انزلی, گمیشان و فریدونکنار) از روی صفات استخوانی و ظاهری بر اساس دو تابع متمایز کننده (دو معادله) تا حد زیادی و در برخی موارد به طور کامل از یکدیگر جدا شدند.

برای جداسازی جمعیتها بر اساس معادلات متمایز کننده ( توابع تشخیص ) برای هر صفت در هر معادله یک ضریب تابع تعیین می شود . چون جداسازی بر اساس دو معادله ( تابع ) صورت گرفت بنابراین برای هر صفت دو ضریب تابع تعیین می شود سپس ضرایب توابع مربوط به هر صفت به صورت وزنه هایی در مقدار میانگین صفات مربوط ضرب شده و حاصل جمع آنها شاخصهای گروهها و افراد را مشخص می کند. با استفاده از ضرایب توابع تشخیص صفات , شاخصهای سه گروه انزلی, گمیشان و فریدنکنار در دو تابع مشخص می شود . در مرحله بعدی برای هر فرد درون این گروهها نمره تشخیص مشخص می گردد و با توجه به این نمره , صحت انتساب افراد به گروه خود تعیین می شود . برای هر فرد قدر مطلق تفاضل نمره تشخیص آن فرد از شاخصهای هر گروه که کمتر بود به همان گروه منتسب می شود. آنگاه با مقایسه گروه واقعی افراد و گروههای منتسب شده, صحت یا عدم صحت انتساب افراد به گروهها مشخص می گردد (مقدم و همکاران، 1373).

طبقه بندی گروهها و در صد صحت انتساب افراد به گروههای مربوطه در سطح احتمال اشتباه  5٪ صورت گرفت.

1-4- نتایج حاصل از تحلیل توابع تشخیص چنگرها بر اساس صفات استخوانی :

                        جدول شماره 3  :گروه بندی چنگرهای ماده براساس صفات استخوانی و در صد صحت انتساب آنها

گروه فریدونکنار	گروه گمیشان	گروه انزلی	تعداد نمونه	گروه اصلی
0  (0 ٪ )	0 (0  ٪  )	21  ( 100٪ )	21	انزلی
0  ( 0٪ )	8  ( 9/88٪ )	1    ( 11٪ )	9	گمیشان
7  ( 100٪ )	0 ( 0 ٪ )	0  (  0 ٪ )	7	فریدونکنار

با توجه به جدول فوق 21 نمونه پرنده ماده از تالاب انزلی و 7 نمونه از فریدونکنار به درستی به گروه خود منتسب گردیده اند و صحت انتساب این دو گروه 100 در صد می باشد . صحت انتساب 9 نمونه پرنده ماده گمیشان به گروه خود نیز 9/88 در صد میباشد.

به طور متوسط 3/97 در صد از چنگرهای ماده سه منطقه تالابی با سطح احتمال اشتباه 5٪ بر اساس صفات استخوانی به درستی به گروههای مربوط به مناطق خود تعلق گرفته اند .         

جدول شماره 4  :گروه بندی چنگرهای نر بر اساس صفات استخوانی و در صد صحت انتساب آنها

گروه فریدونکنار	گروه گمیشان	گروه انزلی	تعداد نمونه	گروه اصلی
0  (0 ٪ )	0 (0  ٪  )	11 (100٪)	11	انزلی
0 (0٪)	8  (100٪ )	0  ( 0 ٪ )	8	گمیشان
10 (100٪)	0 ( 0 ٪ )	0  (  0 ٪ )	10	فریدونکنار

با توجه به جدول فوق کلیه نمونه های نر سه تالاب بر اساس صفات استخوانی و با سطح احتمال اشتباه 5٪ به درستی

بین مناطق خود گروه بندی شده اند و صحت انتساب آنها 100٪ می باشد .

2-4- نتایج حاصل از تحلیل توابع تشخیص چنگرها بر اساس صفات ظاهری :

گروه فریدونکنار گروه گمیشان گروه انزلی

تعداد نمونه گروه اصلی 1  ( 8/4٪ ) 0  ( 0٪  ) 20  ( 2/95٪ ) 21 انزلی 0  ( 0٪ ) 9  ( 100٪  ) 0   ( 0٪  ) 9 گمیشان 6  ( 7/85٪ ) 1  ( 3/14٪  ) 0   ( 0٪ ) 7 فریدونکنار

با توجه به جدول فوق 100٪  نمونه های ماده گمیشان , 2/95٪ نمونه های ماده انزلی و 7/85٪ از نمونه های ماده فریدونکنار به درستی به گروههای خود منتسب شده اند .

به طور متوسط 59/94٪ از چنگرهای ماده سه منطقه بر اساس صفات ظاهری با سطح احتمال اشتباه 5٪ به درستی به گروههای خود تعلق گرفته اند.

شکل شماره 8 : توزیع چنگرهای ماده در سه منطقه بر اساس شاخصهای متمایز کننده صفات ظاهری

جدول شماره 6 :گروه بندی چنگرهای نر بر اساس صفات ظاهری و در صد صحت انتساب

گروه فریدونکنار	گروه گمیشان	گروه انزلی	تعداد نمونه	گروه اصلی
1 ( 9٪ )	2  (2/18٪ )	8  ( 8/72٪ )	11	انزلی
0 (0٪)	6   (  75٪ )	2  ( 25٪ )	8	گمیشان
8  ( 80٪ )	1  ( 10٪ )	1  ( 10٪ )	10	فریدونکنار

  با توجه به جدول فوق 80٪ نمونه های نر فریدونکنار , 75٪ نمونه های نر گمیشان و 8/72٪ نمونه های نر انزلی به درستی به گروههای خود منتسب شده اند. به طور متوسط 86/75٪ از چنگر های نر سه منطقه بر اساس صفات ظاهری با سطح احتمال اشتباه 5٪ به درستی به مناطق خود تعلق گرفته اند.

جدول شماره 7 : مقایسه اهمیت صفات استخوانی و ظاهری در جداسازی جمعیتهای سه منطقه    

جنسیت              صفات        صفات استخوانی	ماده ها	نرها
	3/97٪	100٪
صفات ظاهری	59/94٪	75٪

اعداد درون جدول در صد صحت انتساب افراد را نشان می دهد. مقایسه در صد صحت انتساب افراد نر و ماده به مناطق مربوط به خود بر اساس صفات استخوانی و ظاهری نشان می دهد که صفات استخوانی در جداسازی جمعیتها نقش مهمتری از صفات ظاهری دارند .

به طور کلی نتایج حاصل از این تحقیق مشخص می کند که جمعیتهای چنگر در سه تالاب انزلی, گمیشان  و فریدونکنار مجزا و متفاوت با یکدیگر هستند. بنابراین سه جمعیت یا زیر جمعیت مجزا بوده نیازمند برنامه های مدیریتی جداگانه می باشند(05/0≥ P ).

بررسی اینکه این جمعیتها با یکدیگر تبادل ژنتیکی دارند یا نه, نیازمند حلقه گذاری و مطالعه آنها در مکانهای زاد آوری شان می باشد.

یادداشتها:

[1]- Andrew Gosler 1991

2- Common Coot

3- European Coot

4- Eurasian Coot

5- Bald Coot

6- Polytypic

7- Scott et al 1354

8 - Crawford 1978    

9- Scott 1996      

10- Cramp & Simmons1987                   

11- Principal Component Analysis (P.C.A.)

12- Cluster Analysis

13 - Group Average Linkage (G.A.L.)

14 - Discriminate Function Analysis      

منابع:

1- اسکات, درک, حسین مروج همدانی و علی ادهمی ,1354. پرندگان ایران. انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست, چاپ دوم , 404ص .

2- دیانی، امین الله. 1376. پرندگان خاورمیانه و خاور نزدیک. انتشارات دانشگاه تهران، جلد اول، چاپ دوم، 205ص.

3- ریاضی، برهان. 1375. منطقه حفاظت شده سیاه کشیم اکوسیستمی ویژه از تالاب انزلی. انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، چاپ دوم، 98ص.

4- فیروز، اسکندر. 1378. حیات وحش ایران ( مهره داران ). انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، 490ص.

5- کیابی, بهرام ,رمضانعلی قائمی و اصغر عبدلی . 1378. اکوسیستمهای تالابی و رودخانه ای استان گلستان . انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست , 182ص .

6- مجنونیان، هنریک. 1377. طبقه بندی و حفاظت تالابها ( ارزشها و کارکردها ). انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، 170ص.

7- مقدم , محمد , سید ابوالقاسم محمدی شوطی و مصطفی آقایی سربزه .1373 .آشنایی با روشهای آماری چند متغیره . انتشارات پیشتاز علم , تبریز , ترجمه, 208ص.

8- منصوری , جمشید .1379.راهنمای صحرایی پرندگان ایران . نشر ذهن آویز.490ص.

9- مهندسین مشاور یکم . 1367 . مطالعات گام اول طرح جامع احیای تالاب انزلی. وزارت جهاد سازندگی, کمیته امور آب و سازمان حفاظت محیط زیست. جلد نهم (حیات وحش و پرندگان).

10- نصفت, مرتضی . 1374 .اصول و روشهای آمار . انتشارات دانشگاه تهران , جلد اول , چاپ نهم , 497ص  

11- یزدی صمدی, بهمن, عبدالمجید رضایی و مصطفی ولی زاده. 1377 . طرحهای آماری در پژوهشهای کشاورزی . انتشارات دانشگاه تهران, چاپ دوم, 764 ص.

12- Cramp, S. & K.E.L, Simmons. 1987. Handbook of the birds of Europe, the Middle East and North Africa, the birds of the Western Palearctic, Vole 2 , 4^th Ed. Oxford University Press , New York U.S , 694 pp.

13- Dement'ev, G.P, and N.A, Gladkov.1951.birds of the Soviet Union. Vole3. tranlated by Birron, A. , Cole, Z.S. and Gordon, E.D.1969.Jerusalem.Israel.

14- Evans, M.I., 1994.important bird areas in the Middle East. Birdlife international Inc

15- Harrison C., 1987. A field guide to the nests, eggs and nestling of European birds with North Africa and the Middle East. Collins, London 430pp.

16- Peterson, R., Mountfor G., and Hollom, P.A.D. 1985. A field guide to the birds of Britain and Europe. 4^th Ed Collins, London. 240pp.

 17- Scott, D. A., 1996. A directory of wetlands in the Middle East, IUCN, Gland, Switzerland and IWRB, Slim Bridge, UK.

18- Snow, D. W., Perrins C. M., 1998. The birds of the western pale arctic, Vole1, Oxford University press, New York U.S

19- Welty, J. C., Baptista, L., 1988. The life of birds, 4^th Ed. Saunders College publishing.

---

A Study on intraspecific variation of coot (Fulica atra) in three wetlands of Northern Iran   

Abstract:

A study was conducted to determine intraspecific variation of Coots, based on morphologic and skeletal characters, in three important wetlands of northern Iran. The wetlands were Anzali, Ferydon Kenar and Gomishan located at South West, South Central and Eastern Caspian Sea, respectively.

Numbers of collected samples were 32, 17 and 17 from wetlands Anzali, Gomishan and Ferydon Kenar respectively. Sum of samples were 66 numbers.

Then 11 morphologic and 23 skeletal characters were measured and samples compared with each other. Means for 19 skeletal and 10 morphologic characters were statistically high significant between 6 groups (3 Sites and 2 Sexes), (p< 0/01).

Also results of discriminate analysis revealed that coots of studied wetlands could be separated with respect to 11 morphologic and 23 skeletal characters (p < 0/05).

We conclude that three different migration populations are visiting the wetlands.

In order to decreasing numbers the migration population of coots and separating these populations in northern wetlands of Iran , any of wetlands need to separated programs management of coot populations till necessary efforts for restoration were concluded before critical decreasing of populations.

Key Words: Coot (Fulica atra), Iintraspecific variation, Population, Wetland, Northern Iran.