فضای سبز ارزان ترین راه برای کاهش مصرف انرژی

نبود فضای سبز مناسب در شهرهای بزرگ موجب به وجود آمدن مشکلات روحی و روانی و جسمی فراوانی شده است. آلودگی های زیست محیطی نیز مشکل همیشگی محیط های شهری بوده و در کنار آن تامین انرژی از مهم ترین چالش های جهان کنونی است؛ به همین دلیل استفاده از فضای سبز غیرهم سطح برای بالابردن سرانه فضای سبز شهرها در بسیاری از نقاط جهان مرسوم شده است. توجه جدی به این نوع از فضای سبز در دنیای امروز می تواند راهکاری عملی و مقرون به صرفه برای حل بسیاری از مشکلات محیط زیستی شهرها به حساب آید.

رامین عرفانیان رئیس کارگروه کمیته محیط زیست مرکز مطالعات شهر تهران درباره فضای سبز غیرهم سطح می گوید؛ «شکل اول فضای سبز غیرهم سطح، در بدنه خارجی ساختمان و به صورت عمودی است؛ به بیان دیگر در این شکل، فضای سبزی را که قبلاً در سطح افقی کار می کردیم؛ با استفاده از تکنولوژی و دانش روز به شکل عمودی اجرا می کنیم.» وی شکل دوم فضای سبز غیرهم سطح را «بام های سبز» معرفی می کند؛ «همیشه از بام ساختمان ها به عنوان جزایر گرمایی یاد می شود. به تعبیری دیگر، بام ها بیابان های شهر تلقی می شوند. وقتی بتوان این بیابان ها را سبز کرد، مطمئناً بسیاری از مشکلات زیست محیطی شهر مرتفع خواهد شد.»

عرفانیان مهم ترین کارکرد فضای سبز غیرهم سطح را «ذخیره انرژی» می داند و می گوید؛ «زمانی که سطوح کدر و خشن (نظیر سطح بتون و عایق های رطوبتی) به وسیله گیاهان پوشیده شوند، کاهش جذب انرژی خورشید در تابستان و فرار نکردن گرما از داخل ساختمان در زمستان را به دنبال خواهد داشت. سطوح سبز باعث می شوند انرژی لازم برای خنک کردن ساختمان در تابستان، 50 درصد کاهش یابد؛ همچنین این سطوح در هر سال قادرند مصرف نفت را برای هر متر مربع (از مساحت ساختمان) تا دو لیتر کاهش دهند.»

وی با بیان این نکته که مصرف انرژی در ساختمان های کشور ما شش برابر استاندارد جهانی و معادل یک کشور 850 میلیون نفری است، می گوید؛ «از آنجا که در جهان استفاده از انرژی های جایگزین هنوز با صرفه اقتصادی چشمگیر همراه نیست، بهترین و کم هزینه ترین روش برای صرفه جویی در مصرف انرژی استفاده از فضای سبز غیرهم سطح است.»

عرفانیان کارکرد دیگر سطوح سبز را «کاهش آلودگی های زیست محیطی» می داند و این سطوح سبز را برای کاهش آلودگی صوتی نیز مناسب عنوان می کند؛ «یک دیواره 12 سانتیمتری سبز قادر است تا 40 دسی بل از ورود صدا جلوگیری کند؛ همچنین یک دیواره سبز به قطر 20 سانتیمتر می تواند تا 50 دسی بل جلوی ورود آلودگی صوتی به ساختمان را بگیرد.»

این کارشناس فضای سبز همچنین به مساله حفظ تنوع زیستی اشاره دارد و معتقد است؛ «زمین هایی که در حال حاضر شهرها در آنها واقع شده اند، پیش از این زیستگاه موجودات زنده بوده است. در واقع ما در محل زندگی جانورانی نظیر کرم خاکی، پرندگان، پستانداران و... خانه سازی کرده ایم و باعث حذف کامل این موجودات طبیعی شده ایم. تک تک این موجودات نقش موثری در چرخه های زیستی دارند و ما می توانیم با ایجاد این فضاهای سبز شرایط مساعدی را برای بازگشت موجودات زنده فراهم کنیم. بازگشت موجودات زنده در اصل ترمیم سیکل طبیعی حیات است که ما خود آن را بر هم زده ایم.»

رئیس کارگروه کمیته محیط زیست مرکز مطالعات شهر تهران، درباره دیگر کارکردهای موثر فضای سبز غیرهم سطح اینچنین می گوید؛ «بسیاری از کشورهای جهان از بام های سبز برای جلوگیری از سیلاب های شهری استفاده می کنند. این بام ها رطوبت را جذب و از جاری شدن آب باران در ناودان ها جلوگیری می کنند. به علاوه ایجاد فضای سبز باعث افزایش طول عمر بام ها می شود. زیرا بامی که از نفوذ مستقیم باد و باران و اشعه آفتاب درامان است، عمر بیشتری دارد. در بعضی مناطق دنیا این روش باعث افزایش عمر بام ها به دو برابر شده است.» ممکن است در نگاه اول، استفاده از فضای سبز غیرهم سطح با مشکلاتی نظیر رطوبت، وزن و تامین آب روبه رو باشد.

عرفانیان درباره این مشکلات می گوید؛ «منابع آب سیستم های طراحی شده کاملاً تجدیدپذیر هستند؛ به شکلی که این سیستم ها معمولاً مخزنی در پایین دارند که آب را جمع آوری کرده و به طرف بالا پمپاژ می کند و پس از آبیاری، دوباره آب به داخل مخزن باز می گردد. از طرف دیگر معمولاً این سیستم ها قابلیت استفاده از فاضلاب ساختمان و آب باران را دارند.
به علاوه گیاهان استفاده شده در این سیستم ها نیاز آبی چندانی ندارند و نمی توان تامین آب را به عنوان یک محدودیت در این سیستم دانست. به علاوه برخی تصور می کنند استفاده از سطح سبز در دیواره ساختمان باعث نفوذ رطوبت در ساختمان می شود؛ در صورتی که سیستم های طراحی شده با دیوار فاصله دارند و رطوبت خود را به دیوار منتقل نخواهند کرد. در بام های سبز نیز عایق بندی چند لایه و حساب شده یی از نفوذ رطوبت به ساختمان جلوگیری می کند.»

عرفانیان هزینه های اجرای فضای سبز عمودی را در حال حاضر بالا می داند ولی معتقد است با توجه به مزایای این طرح اجرای آن در بلند مدت مقرون به صرفه است؛ «اگر استفاده از این سیستم در طراحی اولیه ساختمان در نظر گرفته شود با حذف هزینه های اجرای نمای ساختمان، این سیستم مقرون به صرفه خواهد بود. اگر این تکنولوژی در کشور بومی شود و به تولید انبوه برسد، هزینه های اجرای آن در حد قابل قبولی کاهش خواهد یافت.»

رئیس کارگروه کمیته محیط زیست مرکز مطالعات شهر تهران از حمایت شورای شهر پایتخت از اجرای طرح «ایجاد فضای سبز غیرهم سطح» خبر می دهد؛ «شورای اسلامی شهر تهران مصوبه یی در جهت جلب مشارکت شهروندان در خصوص اجرای فضای سبز غیرهم سطح را دارد.

این مصوبه در معاونت حقوقی و شهرسازی شهرداری تهران در دست پیگیری است تا چارچوبی تعریف شود که ساختمان هایی که این سیستم در آنها اجرا می شود، در بهای خدمات شهری و عوارض نوسازی و... تخفیف بگیرند؛ به علاوه بودجه یی نزدیک به دو میلیارد تومان برای سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری تهران در نظر گرفته شده است تا قطعاتی از این طرح به عنوان نمونه اجرا شود.»