مسایل زیست محیطى بین الملل

در اواخر قرن بیستم ، مسایل زیست محیطى جایگاه والایى در دستور کار اجلاس بین المللى یافته و اذهان رهبران سیاسى ، مقامات دولتى ، دانشمندان ، کارشناسان صنعتى و دیگر افرادى که به نوعى با این گونه امور ارتباط داشتند را به خود معطوف نمود، ازا اواخر دهه 1960 تاکنون بر آگاهى عمومى نسبت به خطرات و عواقب طیف گسترده اى از معضلات زیست محیطى بین المللى افزوده شده و البته این رشد آگاهى نیز بى دلیل نبوده است .
در همان سالها بود که اقشار مختلف مردم دریافتند که از حجم ماهیهاى اکثر دریاها و اقیانوسها به میزان بسیار زیادى کاسته شده است ، خاک اکثر نقاط دنیا به میزان وسیعى در حال تخریب و فرسایش است و خلاصه اینکه منابع طبیعى در حال نابودى است براى نمونه ، از دهه 1950 تاکنون ، میزان جنگلهاى حاره اى به نصف تقلیل یافته و هیچ گونه کاهشى در سرعت این روند مشاهده نمى گردد. در نتیجه هر ساله دهها گونه گیاهى و جانورى رو به انقراض مى رود. دفع زباله ها و مواد زاید به درون آب ، خاک و هوا حکایت گر عالم گیر بودن مشکلات ناشى از آلودگى است . انبوهى از مواد زاید شامل زباله هاى خطر آفرین شیمیایى ، فلزات سنگین و مواد رادیو اکتیو که بصورت مستقیم یا غیر مستقیم از طریق رودخانه ها وارد دریا شده است . این آلاینده ها به همراه نشت نفت خام و فاضلاب ، به شدت اکوسیستم دریایى ، به ویژه دریاچه ها و دریاهاى تقریبا بسته را با خطر مواجه ساخته است . روزانه میلیونها نفر هواى آلوده استشمام مى کنند و این هواى آلوده ، بارانهاى اسیدى ، نابودى لایه ازون و تغییرات آب و هوایى را به دنبال دارد. مشکلات زیست محیطى ، مشکلات تازه اى نیستند. بشر همواره بر محیط زیست خویش تاثیر گذاشته است و تلاش او براى بهره بردارى از محیط اطرافش با این تصور که منابع زیست محیطى پایان پذیرند، مکررا به مشکلات و فاجعه هاى ناگوارى منجر شده و گاه تمامى حوامع بشرى را مورد تهدید قرار داده است . آنچه جوامع بشرى را مورد تهدید قرار داده است . آنچه که در مورد بهره جویى هاى بى رویه بشر از منابع خدادادى و آلودگى محیط زیست در قرون گذشته شایان ذکر مى باشد این است که اثرات و عواقب این اعمال عمدتا محدود و موضعى بوده است و بشر اولیه قادر بوده که با مهاجرت به سرزمین هاى بکر و دست نخورده خود را از گزند عواقب اقدامات مخرب خویش رها سازد.
علاوه بر این ، ماهیت اقدامات مخرب انسان در محیط زیست آن زمان به گونه اى بود که آسیبى به رفاه و آسایش جوامع همسایه وارد نمى ساخت . متاسفانه با رشد سریع جمعیت و پیشرفت علم و صنعت اوضاع دگرگون شد. کران تا کران دنیا شاهد تخریب گسترده محیط زیست و بهره جویى هاى پایان ناپذیر گشت ، از این رو در اواخر قرن بیستم جهان و جهانیان پیامدهاى ناگوار آنرا به چشم دیدند.
مبحث پیش روى در نظر دارد سیاستهاى ترسیم شده در زمینه مسایل جهانى محیط زیست را مورد بررسى قرار دهد. علت آنکه محیط زیست بصورت موضوعى جهانى در آمده است را مى توان در چند مورد جستجو کرد:
O بعضى معضلات زیست محیطى ذاتا بعدى جهانى دارند. براى مثال ، کلروفلوروکربنهاى (CFC) وارد شده به جو زمین ، صرف نظر از محل ایجاد آنها، معضل جهانى تخریب لایه ازون را باعث مى گردد و همچنین تولید دى اکسید کربن به گرم شدن کره زمین و تغییر آب و هوا در سرتاسر آن منجر مى شود. همان گونه که ملاحظه کردید اثرات دفع مواد آلاینده دامنه اى جهانى دارد و از این رو جز از طریق همکاریهاى بین المللى نمى توان با آنها به مقابله برخواست .
O برخى معضلات زیست محیطى به بهره جویى از منابع مشترک جهانى باز مى گردند، یعنى به منابعى چون اقیانوسها، بستر دریاهاى عمیق ، جو و فضاى بیرونى جو که متعلق به تمامى افراد و ساکنان جامع بین المللى است . بد نیست بدانید بسیارى بر این عقیده اند که منابع ژنتیک دنیا نیز در این زمره جاى دارد و از این رو باید مورد محافظت قرار گیرند.
O بسیارى از معضلات زیست محیطى ذاتا منطقه اى هستند یعنى از مرز یک کشور فراتر مى روند و ممکن است در کشورهاى مجاور نیز تاثیر گذارند. به عنوان نمونه ، گاز دى اکسید سولفور تولید شده در یک کشور ممکن است با باد به کشورهاى مجاور انتقال یابد و باعث ریزش بارانهاى اسیدى گردد. همچنین دفع مواد زاید و زباله بوسیله یکى از کشورهاى حوزه یک دریاچه یا یک دریاى تقریبا بسته بر محیط زیست تمامى کشورهاى آن حوزه تاثیر مى گذارد این قبیل معضلات منطقه اى در سرتاسر دنیا به چشم مى خورد بنابراین عواقبى جهانى دارد. علاوه بر این کشورها و دیگر عوامل (محدودتر از کشورها) خارج از منطقه مى توانند در ایجاد معضلات و یا در تلاش براى مقابله با آنها تاثیر گذار باشند.
O برخى معضلات زیست محیطى داراى گستره اى تقریبا محدود و کشورى هستند، اما تعداد کشورهایى که در آنها فرایند بهره جویى بى رویه از محیط زیست صورت مى گیرد، چنان زیاد است که این گونه معضلات نیز خود به خود گستره اى جهانى مى یابند. این معضلات عبارتند از: فعالیتهاى کشاورزى ناپایدار، فرسایش و تخریب خاک ، جنگل زدایى ، آلودگى رودخانه ها و بسیارى دیگر از معضلات ناشى از رشد شهر نشینى و فعالیتهاى صنعتى .
O پنجمین و آخرین موردى که مساله محیط زیست را به موضوعى جهانى تبدیل مى کند این است که بسیارى از فرآیندهایى که به بهره جویى بیش از حد منابع طبیعى و تخریب آنها منجر مى شود رابطه تنگاتنگ با فرآیندهایى چون سیاست ، اجتماع و اقتصاد دارند، فرآیندهایى که خود بخشى از اقتصاد سیاسى جهانى هستند. از این رو بسیارى عقیده دارند که عوامل ایجاد کننده بسیارى از معضلات زیست محیطى به مواردى چون ایجاد و توزیع ثروت و درآمد، علم ، قدرت ، الگوى مصرف انرژى ، رشد صنعت ، گسترش جمعیت ، ثروت و فقر وابسته اند. بدین سبب فرآیندهاى جهانى شدن و وابستگى متقابل در حوزه اقتصاد و دیگر حوزه هاى بشرى به محیط زیست بعدى جهان شمول مى بخشد. عبارت (مسایل جهانى محیط زیست ) در برگیرنده مسایل و معضلات گوناگون است . معضلاتى که هر یک راه حل خاصى را مى طلبد. البته این معظلات مشترکاتى با هم دارند ولى تفاوتهى آنها نیز تا به حدى است که باید آنها را به گونه اى مجزا مورد بررسى و موشکافى قرار داد. این بخش عمدتا به طرح مسایل زیست محیطى که مبناى جهانى دارند، مى پردازد و بخصوص سیر تاریخى واکنشهاى بین المللى در قبال این مسایل را مورد تحقیق قرار مى دهد و همچنین مرورى بر خط مشى هاى ترسیم شده در جهت ترغیب (توسعه پایدار) دارد (منظور آن دسته از توسعه هاى اقتصادى و اجتماعى است که به لحاظ زیست محیطى پایدارند) در بخش حاضر این موارد زیر نیز مطرح و بسط داده مى شود، سیر تحول تاریخى سیاستهاى زیست محیطى در عرصه بین الملل با ذکر مثالهایى در مورد مساله لایه ازون ، گرم شدن کره زمین و نقش نهادهاى بین المللى در ایجاد و گسترش توسعه پایدار.
 کات اصلى
O مسایل بین المللى محیط زیست از اواخر دهه 1960 به بعد توجه سیاستمداران و کارشناسان را به خود معطوف ساخت .
O گرچه معظلات زیست محیطى مسبوق به سابقه اند، اما گسترش صنعت و رشد سریع جمعیت بر میزان و شدت بهره جویى بى رویه از منابع طبیعى افزوده و آهنگ تخریب محیط زیست را سرعت بخشیده است و از این رو مشکلات بین المللى و جهانى گسترده اى را موجب گشته است .
O به چند دلیل مسایل محیط زیست در زمره مسایل جهانى قرار مى گیرند، بسیارى از مسایل زیست محیطى ذاتا منطقه اى یا جهانى هستند و یا با منافع مشترک جهانى ارتباط مى یابند. برخى دیگر از این مشکلات که به ظاهر کشورى و محدود هستند در نقاط بسیارى از دنیا مشاهده مى شوند و در نهایت اینکه فرایندهاى ایجاد کننده معضلات زیست محیطى رابطه اى تنگاتنگ با فرایندهاى سیاسى و اجتماعى - اقتصادى دارند، فرایندهایى که بخشى از نظام جهانى در گسترش مى باشند.
O مسایل جهانى محیط زیست در شکلهاى گوناگونى ظاهر مى شوند، اگر چه این انواع مختلف مشترکاتى با یکدیگر دارند، اما باید هر یک از این مسایل را جداگانه بررسى کرد.

منبع : کتاب محیط زیست   مولف : احمد علیخانی