تخریب لایه ازون و پروتکل مونترال

ازون مولکولى است مرکب از سه اتم اکسیژن و ماده اى است ناپایدار که معمولا در اتمسفر نایاب است . قسمت عمده ازون موجود در جو زمین در لایه استراتوسفر (10 تا 50 کیلومترى سطح زمین ) که لایه ازون نیز خوانده مى شود، وجود دارد. مولکولهاى ازون موجود در این لایه تقریبا تمامى اشعه هاى ماوراء بنفش خورشید (B -UV) را جذب مى کند و گیاهان و جانوران را از زیانهاى شیمیایى چون کلر، برم و فلور که توان واکنش بالایى دارند آسیب پذیر است . تا چندى پیش لایه اوزن نسبتا در برابر این مواد شیمیایى ایمن بود، زیرا این مواد به دلیل سرعت واکنش پذیریشان عمر کمى در جو زمین داشتند و نمى توانستند تا لایه ازون صعود کنند و بر آن به گونه اى مخرب تاثیر بگذارند. متاسفانه ، وقتى بشر موفق به تولید کلروفلروکربن ها (سى . اف . سى ) و هالونها شد، این سه ماده ترکیبات شیمیایى بسیار پایدارى مرکب از کلر، فلور و برم تشکیل دادند. در حقیقت پایدارى آنها تا به حدى بود که بخشى از آن تا لایه ازون صعود مى کرد. در این لایه ، این ترکیبات در معرض اشعه ماوراى بنفش خورشید شکسته شده و به عناصر تشکیل دهنده خود، چون کلر و برم که در تخریب مولکول ازون نقش کاتالیزور را ایفا مى کنند، تجزیه مى شوند براى نمونه ، هر اتم کلر قادر است قبل از نابودیش در لایه استراتوسفر حدود صد هزار مولکول ازون را نابود کند. بنا به دلایل پیچیده ، تخریب لایه ازون در فصل بهار شدت بیشترى دارد. تا سال 1995 میزان تعداد مولکولهاى ازون بر فراز اروپا و امریکاى شمالى حدود 10 درصد کمتر از این میزان در سال 1975 بود و در برخى نقاط دیگر این کاهش به حدود 20 تا 25 درصد بالغ مى شد. هر ساله در لایه ازون موجود بر فراز قطب جنوب حفره اى عمیق ایجاد مى شد که این امر منجر به تابش اشعه هاى ماوراى بنفش خورشید بر سطح زمین با شدت بیشترى مى گشت . اشعه ماوراى بنفش ، سیستم دفاعى بدن را تضعیف مى کند، آب مروارید و سرطانهاى پوستى به بار مى آورد، رشد محصولات کشاورزى را کند مى کند و ارزیابى فیتوپلانکتون ها در دریا مى کاهد و از این رو زنجیره غذایى دریاها را با اخلال مواجه مى سازد. همزمان با افزایش آگاهى از خطرات تخریب لایه ازون در دهه 1970 امریکا، کانادا، سوئد و نروژ به صورت یک جانبه استفاده هاى غیر ضرورى از (سى . اف . سى ) را منع کردند. در سال 1985 یک توافق بین المللى در این زمینه ایجاد شد که همان کنوانسیون وین بود. این کنوانسیون یک کنوانسیون مقدماتى بود و هیچ یک از امضا کنندگان آن را وادار به کاهش در مصرف (سى . اف . سى ) و دیگر مواد مخرب لایه ازون (ODS) نمى کرد. در سال 1987، 24 کشور صنعتى و جامعه اروپا پروتکل مونترال را به امضا رساندند. کشورهاى امضا کننده این پروتکل موظف شدند تا سال 1999 مصرف حدود پنج نوع (سى . اف . سى ) را تا حدود 50 درصد کاهش دهند و همچنین مصرف سه نوع از هالون ها را کاملا متوقف سازند. در خلال سالهاى 1987 تا 1995 بر قدرت و اعتبار پروتکل مونترال به ویژه در لندن (1990) در کپنهاگ (1992) و در وین (1995) افزوده شد. بر اساس اصلاحیه سال 1990 لندن ، کشورهاى توسعه یافته مقرر کردند مصرف مواد مخرب لایه ازون (مثل هالونها، متیل کلروفورم ، تتراکلرید کربن و تعداد بیشترى از 15 نوع (سى . اف . سى ) را تا سال 2000 به طور کامل متوقف کنند. همچنین بنابر این اصلاحیه ، کشورهاى در حال توسعه موظف شدند با استفاده از تسهیلات صندوق چند ملیتى (MLF) که به این منظور تاسیس شده بود، مصرف این گونه مواد شیمیایى را تا سال 2010 کاملا از میان بردارند در سال 1992 تاریخ مقرر شده براى کشورهاى توسعه یافته به منظور منع کامل استفاده از مواد مخرب لایه ازون به سال 1995 تغییر یافت و مقرر شد که این کشورها تا سال 2030 مصرف (اچ ، سى ، اف ، سى (HCFC)) را که اثرات مخرب آن کمتر از (سى . اف . سى ) است و به عنوان جایگزینى براى مواد برگزیده شده بود متوقف سازند و استفاده از برمیدمتیل را نیز کاملا منع نمایند. در سال 1995 کشورهاى در حال توسعه نیز پذیرفتند که از مصرف (اچ . سى . اف . سى ) و برمید متیل بکاهند. در این سال پروتکل مونترال گستره اى جهانى یافته و بیش از 155 کشور بدان پیوسته بودند.