پدیده Red Tide

بحران های زیست محیطی خلیج فارس

کشند سرخ چیست؟

پدیده کشند سرخ که در دهه های اخیر براثر شکوفایی فیتوپلانکتونی در خلیج فارس مشاهده شده در صورت تداوم دراز مدت باعث کاهش تابش نور به مرجان ها شده و علاوه برتلف شدن آبزیان، مرجان های موجود در خلیج فارس و اطراف جزیره کیش را بتدریج سفید کرده و باعث مرگ آنان خواهد شد. هم اکنون مدتی است که پدیده موقتی کشند قرمز در خلیج فارس در قسمت شرقی و جنوب آب های اطراف جزیره کیش مشاهده می شود و در حال حاضر آثار آن به رنگ قرمز-قهوه ای در تمام آب های اطراف جزیره کیش قابل رویت است.

کشند سرخ بر اثر شکوفایی فیتوپلانکتونی از جنس Cochlodinium که در آب های ساحلی استان هرمزگان مشاهده می شود، تاکنون سبب مرگ و میر ماهیان مرجانی و شیلاتی زیادی در سواحل این استان شده است. افزایش رشد جلبک های مضر می تواند باعث تولید سم در حجم وسیع شود و این سم بالقوه در بعضی موارد می تواند بر جانداران تک سلولی دریاها اثر نامطلوبی بگذارد. پدیده کشند قرمز که اخیرا به طور گسترده در آب های ساحلی استان هرمزگان مشاهده شده است از بندرسیریک از توابع شهرستان میناب تا بستانه از توابع شهرستان بندرلنگه و جزیره کیش گسترش پیدا کرده است. وقوع این پدیده در نوع خود بی نظیر است؛ زیرا از سال 1369 به بعد تاکنون هیچ یک از کشندهایی که در این آب ها رخ داده است، به این اندازه سبب مرگ و میر ماهیان مرجانی و شیلاتی نشده و مدت زمان و وسعت آنها نیز تا این اندازه حائز اهمیت نبوده است.

در حال حاضر نیاز مبرمی به پایش فیتوپلانکتون و آب شناسی آب های ساحلی خلیج فارس بویژه استان هرمزگان است تا از مرگ و میر بیشتر موجودات دریایی بخصوص گونه های تجاری آن جلوگیری به عمل آید. معمولاپدیده موقت کشند قرمز تا عمق یک تا 3 متری آب های دریایی نفوذ می کند و علاوه بر این که نور بر بستر دریا می شود، به علت کاهش اکسیژن مرگ مرجان ها و بسیاری از ماهیان را فراهم می کند. از سوی دیگر کارشناسان به مصرف کنندگان ماهی توصیه می کنند در صورت تمایل به مصرف ماهی در این مناطق ضروری است پیش از طبخ ماهی، پوست آن را کاملاشسته و محتویات داخلی و آبشش های آن، دور ریخته شود. هرچند این اتفاق طبیعی است، اما بررسی های علمی نشان می دهد مداخله انسان در طبیعت و آلودگی های ناشی از فعالیت های انسانی و صنعتی در رشد و گسترش این پدیده جلبکی تاثیرگذار است.

عوامل ایجاد کننده کشند قرمز مثل گیاهان که در خشکی رویش دارند در آب تولید و تکثیر می کنند و در صورت مهیا شدن شرایط شکوفا می شوند، از این رو بر اثر تکثیر زیاد سطح وسیعی از آب را می پوشانند و مانع نفوذ نور و اکسیژن به سطح زیرین می شوند. پدیده کشند قرمز (Tide Red) به طور طبیعی و معمولا در فصول گرم در آب های خلیج فارس به وجود می آید و برای کنترل این پدیده باید از ورود مواد آلاینده و مواد مغذی این جلبک ها مثل ازت و فسفر به آب جلوگیری شود.

بر اساس آخرین گزارش های دریافتی از ماهواره، این پدیده در گستره وسیع تری در آب های امارات و عمان نیز اتفاق افتاده است. با این حال جلوگیری از ورود پساب های صنعتی و فاضلاب به آب های دریایی مانع تکثیر و رشد کشند قرمز در خلیج فارس و دریای عمان می شود. از آنجا که ورود پساب های مختلف باعث افزایش مواد مغذی نیترات و فسفات آب شده و این موجب شکوفایی این نوع فیتوپلانکتونی موقت در دریاها می شود، بنابراین واحدهای صنعتی و ساکنان حاشیه دریای عمان و خلیج فارس باید از ورود این پساب ها به دریا خودداری کنند تا این پدیده طبیعی بتدریج از بین برود. منطقه خلیج فارس، یکی از زیستگاه های ارزشمند جهانی به شمار می رود که بویژه با فعالیت های عمرانی سال های اخیر با خطرات جدی مواجه شده است و افزون بر عوامل طبیعی ارزش های این منطقه را هم مورد تهدید قرار می دهد، بنابراین تلاش منطقه ای و همه جانبه برای حل این معضل ضروری به نظر می رسد.

معرفی و بررسی عوامل ایجاد کننده ی کشند سرخ:

اصلی ترین عوامل ایجاد کننده ی این پدیده در خلیج فارس مربوط به سه گونه ی Gymnodinium Gonyaulax، Peridinium می شود که از شاخه ی داینوفلاژه ها (Dinoflagellata) و سلسله ی آغازیان می باشند. این شاخه به نام دیوتاژکداران شناخته می شوند. جزء تاژکدارانی هستند که دارای دیواره ی سلولزی بوده و در واقع با داشتن کلروپلاست قبلاً به عنوان تاژکدار گیاهی طبقه بندی می شده است. اهمیت داینوفلاژلاتا در کشند سرخ یا جزر و مد سرخ است. داینوفلاژه ها دارای دو نوع واکئل هستند: واکئل ضربان دار و واکئل پوسل. نقس هر دوی این واکئل ها تنظیم فشار اسمزی و دفع مواد زائد است اما پوسل علاوه بر این اعمال، تنظیم شناوری را نیز بر عهده دارد مثلاً وقتی جانور می خواهد در سطح های مختلف شنا کند. رنگ پوسل صورتی- نارنجی است البته رنگ آن بسته به نوع جلبک دارد و در گونه های مختلف نتفاوت است و ممکن ایت حتی به رنگ قهوه ای شفاف نیز دیده شود و رنگ پدیده ی کشند سرخ نیز ناشی از این واکئل است. واکئل انقباضی بی رنگ و شفاف است و این تفاوتی بین این دوو نوع واکئل است. بر روی بدنه ی سلولی این نوع از آغازیان شیار وجود دارد. یک شیار طولی و یک شیار عرضی که درون هر یک، یک عدد تاژک قرار دارد.