کنوانسیون رامسر و تالاب ها

تالاب‌ها به‌عنوان محل رشد نباتات بومی، زیستگاه گونه‌های خاص حیوانات از جمله پرندگان آبزی همچنین دارابودن پتانسیل‌های اقتصادی، فرهنگی، علمی و تفریحی منابع پرانرژی هستند که حفاظت و حراست آنها اهمیت ویژه‌ای دارد. ایران دارای بیش از 40 تالاب با ارزش است که 13 بهمن سال 1349 شمسی (2 فوریه 1971 میلادی) گروهی از کارشناسان و متخصصان دور هم جمع شدند تا درباره نحوه نگهداری این تالاب‌ها با هم گفت‌وگو کنند. این همایش، طرح بین‌المللی را پی‌ریزی کرد که به نام محل برگزاری آن یعنی شهر رامسر «کنوانسیون رامسر» نامیده شد.

کنوانسیون رامسر مشتمل بر یک مقدمه و دوازده ماده است که از تاریخ 21 تیرماه 1351 شمسی (12 ژانویه1972 میلادی) برای امضای دول مفتوح بوده و در تاریخ 4 شهریور 1351 (26 اوت 1972) از طرف نماینده ایران در پاریس به امضا رسیده است و تصویب و اجازه تسلیم اسناد به آن داده می‌شود.

قانون فوق مشتمل بر یک ماده و متن کنوانسیون ضمیمه پس از تصویب مجلس سنا در تاریخ دوشنبه 18/1/1352 در جلسه روز سه‌شنبه 28 اسفندماه 1352 شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل اصلاحی کنوانسیون مربوط به تالاب‌های مهم بین المللی به‌ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی (کنوانسیون رامسر) که در جلسه سه‌شنبه 14 خردادماه 1364 مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 25/3/64 به تأیید شورای نگهبان رسیده و طی نامه شماره 2334 را مورخ 28/3/64 ریاست جمهوری به نخست‌وزیری واصل گردیده است که جهت اجرا به پیوست ابلاغ می‌شود.

از لحاظ کنوانسیون حاضر، تالاب‌ها شامل مرداب‌ها، باتلاق‌ها، لجن‌زارها، آب‌های طبیعی یا مصنوعی اعم از دائمی یا موقت است که آب‌های شیرین، تلخ یا شور در آن به صورت راکد یا جاری یافت می‌شود.

اما طرف‌های معاهده در این کنوانسیون موظفند:

تالاب‌های حائز اهمیت سرزمین خود را تعیین نمایند، نقشه‌های اصلاحی تالاب‌ها را به نحوی تنظیم و اجرا کنند که حفظ و حراست و بهره‌برداری صحیح از آنها را در سرزمین خود تسهیل نمایند، با اعمال مدیریت صحیح کوشش کنند تعداد پرندگان آبزی در تالاب‌های مربوطه را افزایش دهند، تسهیلات لازم برای حفاظت تالاب‌ها و پرندگان آبزی در منطقه تالاب‌ها فراهم کنند و ... .

نماینده و سازمان مرجع کنوانسیون رامسر در ایران، سازمان محیط‌زیست است که مسؤولیت نظارت و اجرای آن را برعهده دارد. سازمان محیط زیست نیز برای پیشرفت کار، کمیته‌ای با نام کمیته ملی کنوانسیون رامسر باحضور نماینده‌های وزارت علوم، وزارت نفت، وزارت امورخارجه، وزارت جهاد کشاورزی، ... و دو نماینده از NGOهای زیست محیطی، تشکیل داده است که برترین گروه‌های تصمیم‌گیر در این رابطه هستند.

نماینده وزیر علوم در کمیته ملی کنوانسیون رامسر با تأکید بر حفاظت تالاب‌ها به‌عنوان مهمترین و حاصلخیزترین اکوسیستم‌های طبیعی در کره زمین، می‌گوید: «مقایسه‌ای ساده بین یک هکتار زمین کشاورزی و یک هکتار تالاب نشان می‌دهد که یک هکتار از حاصلخیزترین زمین‌های کشاورزی در حدود 200 دلار در حالی که همین مساحت زمین از هر تالاب 1400 دلار بازده اقتصادی خواهد داشت که توجه هرچه بیشتر به این مناطق را گوشزد می‌کند.»

متأسفانه کمیته ملی کنوانسیون رامسر به‌دلیل نداشتن بودجه، قدرت اجرایی ندارد. تنها عملکرد این کمیته ارجاع نتایج تئوری جلسات به معاونت محیط طبیعی سازمان محیط‌زیست است، بدون آنکه عکس‌العمل آنها نسبت به نظریه‌های ارائه شده برگشت داده شوند.

شاید به همین دلیل است که متأسفانه شاهدیم بسیاری از تالاب‌های کشورمان با آنکه در کنوانسیون بین‌المللی رامسر ثبت شده‌اند اما با وام بهره‌برداری‌های کلان اقتصادی در معرض خطر انقراض هستند.

با انجام مراحل تشریفاتی خاص تالاب‌ها در کنوانسیون رامسر ثبت می‌شوند که در حال حاضر بیست‌وسومین تالاب ایران در شرف ثبت است. حدود 80 تالاب دیگر نیز به تدریج و با فراهم شدن شرایط مطلوب به ثبت خواهند رسید و ایران تالاب‌های بسیاری را توانسته در این کنوانسیون وارد کند.

اما پس از به ثبت رسیدن تالابی در کنوانسیون رامسر، باید برای حفظ، احیا و توسعه آن برنامه‌ریزی کرد.

 به نظر می‌رسد که ما از قوانین موجود در کنوانسیون رامسر فقط به ثبت تالاب‌های کشورمان در این کنوانسیون متعهدیم. چرا که از بزرگترین افتخاراتمان ثبت بیست‌وسومین تالاب در این کنوانسیون است. گویا فراموش کرده‌ایم هدف از ثبت تالاب‌ها و مناطق حفاظت شده زیست‌محیطی در معاهده بین‌المللی رامسر، حفاظت، نگهداری و بهره برداری صحیح از مناطقی است که نه تنها برای ایران بلکه کل دنیا دارای ارزش‌های ویژه هستند.