مشکلات و خظرهای ریزگرد ها

چرخه حیات در خطر ریزگرد ها

کاهش رطوبت و آب رودخانه ها در یک منطقه موجب شده اراضی خشک شوند و فرسایش بادی صورت گیرد، به این ترتیب با وزش باشد شاهد حرکت توده ای بزرگ از گرد و غبار یا به عبارتی ریزگردها هستیم.

ریزگردها به محصولات کشاورزی ضربه می زنند، مشکل ترافیکی ایجاد می کنند و منجر به افزایش مهاجرتها و مشکلات عدیده دیگر می شوند. خشک شدن تالاب ها مهمترین علت وقوع پدیده آنهاست؛ خشکسالی میزان بارندگی را کم کرده و بخش زیادی از تالاب های یک ناحیه بزرگ را از بین می برد. سدسازی بی رویه نیز تأثیر گذاشته و باعث بروز این بحران می شود.

ریزدگرد توده ای از ذرات جامد ریزغبار و گاه دود و... است که در جو پخش شده و دید افقی را در حدود چند کیلومتر محدود می کند. این ریزگردها در واقع ذرات کلوئیدی هستند که تنها عامل به وجودآمدن آنها در طبیعت فقدان آب می باشد، یعنی صدها و یا هزاران سال طول کشیده است تا این ذرات به وجود آیند. با توجه به خصوصیات فیزیکی و طبق قوانین و بار الکتریکی که دارند به صورت لایه هایی در کف تالابها و رودخانه ها آرام گرفته اند و با خشک شدن ناگهانی این تالابها و رودخانه ها ذراتی که دارای قطری کمتر از یکصدهزارم میلیمتر است.

ریزگردها توانایی مقاومت در برابر نیروی کم افقی و عمودی باد تحت شرایط اتمسفری خاص را نداشته و بلافاصله به اتمسفر وارد می شوند و با کوچکترین نیروی باد هزاران کیلومتر را طی کرده و حیات انسانها و جانوران و طبیعت سبز را به خطر خواهندانداخت؛ و چون محیط زیست آسیب جدی خواهد دید درنتیجه صنعت و اقتصاد این کشورها نیز آسیب جدی خواهد دید چون اساس توسعه پایدار بر مبنای جامعه سالم در محیط زیست سالم است. جریان های خشک هوای عربستان و عدم توجه به محیط زیست و بیابان زدایی در عراق و کنترل آب های سرشاخه های دجله و فرات توسط ترکیه باعث خشک شدن بسیاری از باتلاق های عراق و ایجاد نواحی غبارساز شده است.

درگذشته سه کشور ایران، عراق و عربستان به صورت مشترک هزینه های مالچ پاشی این زمین ها را تأمین می کردند و تمام زمین ها درفصل خاصی از سال مالچ پاشی می شدند. مالچ نوعی فرآورده چسبنده نفتی است که برای تثبیت شن های روان در بیابان ها استفاده می شود. جنگ عراق و تغییر رویه این دولت ها در دهه ۲۰۰۰ میلادی سبب فراموشی این کار، و در نتیجه افزایش ریزگرد در خوزستان، غرب ایران و سرانجام تقریبا در سراسر ایران شد.

● بارش دردسرآفرین باران

درصورت وجود این ذرات در هر منطقه اگر یک سال به صورت شب و روز هم بارش وجود داشته باشد ریزگردها در همان محل باقی خواهند ماند و فقط نیروی باد است که قادر است آنها را جابه جا نماید و برعکس سالهای گذشته که بارش توام با مفرح بودن هوا بود حال بارش موجب تنگی نفس مفرط است چون خاصیت ذرات کلوئیدی چنین است. سازمان بهداشت جهانی همچنین با اعلام اینکه همین ریزگردها در سال، موجب مرگ زودرس برای یک میلیون و ۳۴۰ هزار نفر می شوند از کشورهای جهان خواسته تا اقدامات خود برای کاهش آلودگی شهرهای خود را کاهش دهند.

 بقیه در ادامه مطلب....
 

بررسی تصاویر ماهواره ای کشور عراق نشان می دهد که بیش از ۷۰۰هکتار از اراضی کشاورزی این کشور از بین رفته اند و به همین دلیل لازم است روش ها تغییر کند. اراضی کشاورزی از بین رفته را نمی توان مالچ پاشی کرد. در سطح بین المللی کشورهایی هستند که ریزگردها به مشکل زیست محیطی آنها تبدیل شده است به عنوان مثال کشور زیبا و قدرتمند چین است که سازنده بزرگ ترین سدهای جهان با ارتفاع بیش از سیصدمتر و در اوایل به آن افتخار می کردند و در پشت سد به توسعه کشتی رانی و نیز توسعه توریسم می پرداختند. غافل از اینکه ریزگردها در این کشور گاهی فاصله دید را در پکن به دو متر رسانده به تعبیری دیگر این قطب اقتصادی و گردشگری جهان به زودی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کند. از سوی دیگر موضوع تغییرات اقلیمی به جایی می رسد که براساس پیش بینی ها تا سال ۲۰۱۵ دمای کره زمین ۴درجه افزایش می یابد، به همین دلیل باید روش های مدیریتی در این باره هم تغییر کند. زمانی که از معضل گرد و غبار صحبت می شود بیش تر به اثرات نامطلوب اجتماعی و بهداشتی آن پرداخته می شود، این در حالی ست که این پدیده بر منابع طبیعی هم اثراتی دارد. تولید صیفی جات در شهرهای درگیر با گرد و غبار تقریباً به نصف کاهش یافته و صدها هزار هکتار از جنگل های بلوط زاگرس در خطر نابودی قرار دارند، به عنوان مثال به دلیل وقوع گرد و غبار تولید گندم و جو می تواند تا ۲۵ درصد کاهش یابد.

ایجاد بیماری های دستگاه تنفسی، بروز عفونت گوش میانی، بروز بیماری های انسداد دستگاه تنفسی، بروز سرطان ریه، بروز بیماری های قلبی و عروقی و عفونت حاد دستگاه تنفسی از جمله تأثیرات ریزگردهای عربی بر روی سلامت انسانها است. متخصصان با سطح بندی گرد و غبار ریزگردها به دو دسته درشت و ریز معتقدند که گرد و غبار درشت وقتی وارد بدن می شوند دستگاه تنفسی فوقانی آنها را پس می دهد و وارد ریه ها نمی شوند ولی گردوغبار ریز با ورود به ریه ها تأثیرات بیشتری خواهند گذاشت.

نوزادان، کودکان، نوجوانان، سالمندان، افراد مبتلا به آسم، برونشیت، بیماران قلبی و مادران باردار از جمله گروه های آسیب پذیر در برابر ریزگردها و گردوغبار هستند. ورودگرد و غبار موجب بروز حساسیت ها و آلرژی های فراوان در بدن انسان می شود، براساس مطالعات سازمان بهداشت جهانی افزایش ۱۰میکروگرم در مترمکعب در میانگین سالانه ذرات معلق در هوا یک درصد میزان مرگ و میر را افزایش می دهد. در مورد منابع آلوده کننده هوا نباید تصور کرد که تمامی ذرات آلاینده هوا در حالت گازی هستند چرا که در سال های اخیر ذرات معلق که حاوی ذرات جامد کوچک و قطرات مایع هستند نیز مسائل و مشکلات زیادی را برای ما انسانها به وجود آورده اند.

انتقال بیماری با ریزگرد

خشک شدن تالاب ها و رودخانه ها در کشورها تأثیر بسزایی در به وجود آمدن این ذرات معلق داشته به طوری که در سال های اخیر بیابان زایی در مناطق یاد شده با افزایش چشمگیری روبرو بوده است. درواقع این ذرات معلق در برخی موارد حاوی ذرات قابل زیستی هستند که برای سلامتی مردم به شدت خطرناک هستند. جالب اینکه این ذرات معلق می توانند انواع باکتری ها، جلبک ها و کپک ها را با خود به دورترین نقاط ممکن انتقال دهند. ریزگردها حیات تمامی زیستمندان را تحت تأثیر قرار می دهند. این در حالی است که این ذرات همچنین می توانند مواد غیرزنده دیگری را نیز با خود جابجا کنند که می توان به ترکیبات آلی، فلزات و گرد و غبار اشاره کرد. تمامی ذرات معلق موجود در جو زمین سرانجام بر روی زمین ته نشین می شوند و بدین ترتیب حیات تمامی زیستمندان این کره خاکی را به خطر می اندازند. درحال حاضر جنگل ها و پوشش گیاهی فراوانی از فرونشست این ذرات معلق آسیب های فراوانی را متحمل شده اند چرا که گرد و غبار هنگامی که با نم باران و یا رطوبت ترکیب می شود، تشکیل یک لایه ضخیمی را در طبقات فوقانی برگ ها می دهد که به سادگی نمی توان آن را پاک کرد.

ورود ذرات معلق در بدن انسان تقریبا تنها از راه مجاری تنفسی است که اثرات این ذرات کار قسمت تنفسی بدن را مختل خواهد کرد. اولین سد دفاعی بدن در مقابل ذرات معلق موهای درون حفره بینی است، اما باز هم امکان عبور برخی از ذرات معلق که قطر کمتری دارند وجود دارد به طوری که این ذرات در نایژه ها ته نشین می شوند و تعدادی از آنها وارد کیسه های هوایی خواهند شد. بر طبق بررسی کارشناسان اگر ذرات معلق وارد ریه ها شوند و در آنجا باقی بمانند به چند طریق می توانند اثرات سمی خود را اعمال کنند به طوری که مطالعات نشان می دهد افزایش غلظت ذرات معلق در هوا می توانند در درازمدت بیماری هایی همچون عفونت های دستگاه تنفسی، اختلالات قلبی، برونشیت و... را به وجود بیاورند. ضمن اینکه اگر این ذرات معلق با مواد حاوی کربن همراه شوند برای سلامتی مردم بسیار خطرآفرین خواهند شد.

ذرات ریزتر دارای اثرات بالقوه مهمی بر سلامت انسان هستند. بیشتر ذراتی که در پدیده گردوغبار حضور دارند از نوع درشت یا غیرقابل تنفس هستند و تهدید جدی برای سلامت مردم ایجاد نمی کند. ولی ممکن است در افرادی که سابقه بیماری های تنفسی دارند مانند مبتلایان آسم و آمفیزم مشکلاتی ایجاد کند. متداول ترین نشانه هایی که طی یک پدیده گردوغبار مشاهده می شود تحریک چشم ها و راه های فوقانی هوایی است. معمولا افراد مبتلا به بیماری های تنفسی مانند آسم و برونشیت و آمفیزم همچنین سالخوردگان و نوزادان، کودکان و نوجوانان و بیماران قلبی در معرض خطر بیشتری هستند. ماسک های کاغذی معمولی و دستمال نمی توانند جلوی ورود ذرات ریزگرد و غبار به سیستم تنفسی ما را بگیرند و بنابراین عرضه میP۲ و P۱ استفاده از آن ها توصیه نمی شود. ماسک های ویژه ای که برای این منظور طراحی شده است و یا عنوان شود برای این شرایط تا حدی مناسب است. در استفاده از ماسک باید به نکات زیر توجه کرد:

● پوشیدن آنها باعث احساس گرما شده و معمولا راحت نیست

اگر ماسک بطور کامل اطراف بینی و دهان را نپوشاند، مثلا برای افرادی که محاسن بلندی دارند و راه نفوذ برای هوا باقی باشد، تاثیر چندانی ندارد. این ماسک ها آلاینده های گازی هوا مانند منوکسیدکربن را نمی گیرد.

تنفس با استفاده از ماسک از حالت معمولی دشوارتر است و افراد دارای سوابق بیماری قلبی عروقی و تنفسی باید با پزشک خود مشورت کنند. در مجموع استفاده از این ماسک ها برای افراد سالمی که ناچارند باید در زمان بروز پدیده گرد و غبار در بیرون بمانند قابل توصیه است: ریزگردها به جهت ایجاد تنگی نفس و تشدید مشکلات زمینه ای تنفسی، موجب افت سطح اکسیژن خون شده و به همین دلیل، قلب برای جبران این مشکل مجبور است حجم بالایی از فعالیت را داشته باشد که این مسئله موجب کاهش خون رسانی می شود. ریزگردها در افراد مسن که زمینه بیماری های قلبی و عروقی دارند می تواند موجب بروز علائم قلبی و عروقی از قبیل درد قفسه سینه همراه با تعریق سرد یا تهوع و تنگی نفس شود.

مطالعات نشان می دهد که انواع آلودگی هوا می تواند موجب زخمی شدن پلاک های آترو اسکروتیک (چربی داخل عروقی) و انقباض عروق کرونر شود. بنابراین توصیه می شود افرادی که بیماری های قلبی و عروقی، نارسایی قلبی، آنژین پایدار قلبی و علاوه بر آن سابقه بیماری های عروقی کرونری قلب دارند تا حد امکان از تردد غیرضروری در روزهایی که غبار و آلودگی زیاد است خودداری کرده و در صورت بروز علائم به اورژانس یا مراکز درمانی مراجعه کنند.

ریزگردها به غباراتی گفته می شود که حدود ۵/۲ میکرومتر قطر داشته باشد. ریزگردها حداقل شامل ۳ دسته هستند؛ دسته اول ریزگردهایی که ناشی از گرد و غبار هستند.

دسته دوم، ریزگردهایی ، سلفور هستند و منجر به باران اسیدی می شوند و دسته سوم، ریزگردهایی که ناشی از احتراق سوخت های فسیلی هستند. ریزگردهایی که بیشتر با آن مواجه هستیم ناشی از غبار و خاک است که به علت عبور توفان هایی در مناطق کویری به وجود آمده است. از سوی دیگر علت ریزگردها، در فصل های مختلف سال متفاوت است و برخی از ریزگردها به دلیل سرد شدن هوا، برخی به دلیل پدیده وارونگی و برخی به دلیل احتراق نامناسب سوخت های فسیلی و اتومبیل هاست که اینها ناشی از ریزگردهای کربنی هستند.

عوارض این ریزگردها به صورت شدت گرفتن بیماری های ریوی از جمله آسم و بیماری های مزمن انسدادی ریه است. در طولانی مدت همه انواع ریزگردها می تواند منجر به کاهش عملکرد و انسداد مزمن ریه شوند و تنگی نفس فعالیتی، نخستین علامتی است که فرد با آن مواجه می شود. با توجه به اینکه ریزگردها، گرده هایی تا ۱۰میکرومتر را نیز به همراه می آورد و این امر می تواند منجربه علائم تحریک راه های هوایی شود، بنابراین، استفاده از ماسک ضروری است.

به گفته محققان برای این افراد ممکن است قرارگرفتن درمعرض گرد وغبار عوارض زیر را به دنبال داشته باشد :

واکنش های آلرژیک و حملات آسم را تحریک کند.

مشکلات تنفسی حاد را ایجاد کند.

درایجاد بیماری قلبی و عروقی موثر باشد.

طول عمر را کاهش دهد.

قرارگرفتن طولانی درمعرض ذرات منتقله توسط هوا می تواند مشکلات تنفسی و ریوی و احتمالا بیماری های قلبی ایجاد کند.

کودکان به علت رشد ناکار آمد ریه ها و نوع تنفس، بیشتر درمعرض حملات ریوی هستند و درمقابل این ریزگردها بسیار حساس ترند.

افراد بالای ۶۰ سال نیز در مقابل ریزگردها و آلودگی هوا بسیار آسیب پذیرند و باید مراقبت بیشتری از خود کرده و در چنین هوایی درسطح شهر تردد نکنند. با تردد درهوای آلوده به ریزگرد، سرعت تنفس و نیز عمق تنفس افراد بیشتر شده و این امر سبب می شود تا ریزگردها بیشتر وارد ریه های تنفسی آن ها شود. تمیزکردن فیلتر کولر اتومبیل ها و پوشال کولر منازل نیز ضروری است. توصیه می شود که افراد بالای ۶۵ سال و کودکان در هنگام ریزگردها از منزل خارج نشوند. عوارض دراز مدت این پدیده بر سلامتی، ناشی از جایگزین شدن دایمی ذرات معلق و آلوده به ویروس ها در قسمت های تحتانی دستگاه تنفسی است.

از آنجایی که این عارضه می تواند باعث پدیده جهش ژنتیکی درساختار دی ان ای ویروس ها شود، توانایی ایجاد ویروس های نوپدید یا باز پدید در قسمت های تحتانی دستگاه تنفسی و در نتیجه بالا رفتن خطر ابتلا به سرطان های تنفسی (هنوز ناشناخته است) را نیز به دنبال دارد. بروز عفونت های تنفسی، شعله ور شدن آلرژی های قدیمی و ایجاد حملات آسمی در بیماران مبتلا به آسم یا برونشیت از جمله عوارض کوتاه مدت پدیده گرد و غبار بر سلامت افراد است. این درحالی است که همچنین ۴/۳ درصد مرگ و میرهای ناشی از مشکلات تنفسی به خاطر مواجهه مستمر با آلاینده ها است. آلاینده های هوا می توانند روی ریه های انسان تاثیر بگذارند و بر روند بیماریهای قلبی و عروقی تاثیرگذار باشند.

مطابق این شاخص اگر میزان ذرات معلق در هوا بین ۱۰۰تا ۲۰۰ میکروگرم بر متر مکعب باشد هوا در شرایط ناسالم قرار دارد و اگر این میزان بیشتر از ۳۰۰ میکروگرم بر متر مکعب شود شرایط آلودگی هوا در وضعیت خطرناک قرار دارد. هر ماسکی که از داروخانه ها تهیه می شود قابل استفاده در مقابل ریزگردها نیست، باید یک سری ماسک های دارای فیلتر که از ورود ذرات ریز جلوگیری می کند مورد استفاده مردم قرارگیرد.

● خطرجدی گرسنگی و خشکسالی

چرخه کشاورزی در منطقه یک چرخه کامل است که به مقوله های مختلف از جمله جنگل، مرتع، زراعت، باغبانی، طیور و آبزیان و... مرتبط است. اگر در یک شهر جنگل و مرتع خوبی نداشته باشیم این امر روی بخش کشاورزی آن شهر نیز تاثیرگذار خواهد بود و خشکسالی و به تبع آن کاهش مواد غذایی و حتی گرسنگی موقتی در آن منطقه ایجاد می کنند. گرد و غبار موجب تولید آفات و قارچ ها در جنگلها و مراتع استان می شود که باید در این زمینه تدابیر جدی اندیشیده شود.

بررسی های دانشمندان بیوشیمی بروی دسته ای از میوه ها و سبزی ها به عمل آمده در این مناطق نشان داده است آن دسته از میوه ها و سبزی هایی که به عمل آمده بودند ارزش غذایی کمتری داشته و در مقایسه با میوه ها و سبزی های با روش معمول، ویتامین ها و موادمعدنی موجود در آنها به مراتب کمتر بوده است. ضمن اینکه استفاده از این محصولات در تولید غذا می توانند منجر به انتقال عوامل حساسیت زا و مقاومت به آنتی بیوتیکها شوند. اگر این جنگلها و مراتع را از شهر بگیریم زندگی کردن در آن دشوار می شود.

ضمن اینکه توسعه درختان پهن برگ بسیار ضروری است و این درختان اکسیژن بیشتری را تولید می کنند و قابلیت جذب ۶۰ تن ریزگرد را در هر هکتار دارند. جالب اینکه ریزگردها خسارت چشمگیری به تولید عسل در یک منطقه وارد می کنند و میزان تولید عسل به عنوان محصول تولیدی یک شهر را به طرز چشمگیری کاهش می دهند. دلیل آن هم این است که ریزگردها با ورود به آن ناحیه دید زنبور عسل را کور می کنند و قدرت مانور را از زنبور می گیرند. هجوم ریزگردها می تواند با خشکسالی همراه شده و زمینه ساز تخریب جنگلها و مراتع طبیعت و ضربه بر پیکره اقتصادی یک کشور شود. به طوری که بخش کشاورزی و دامپروری به عنوان پایه اقتصاد یک منطقه را با مشکل جدی مواجه کند. براساس بررسی های علمی صورت گرفته هر هکتار از درختان افرا بیش از ۲۰ تن ریزگرد را جذب خود می کند.

● باید سریع تر اقدام کرد

به هر حال به نظر می رسد پدیده ریزگردها بیش از آنکه یک مشکل موقتی باشد تبدیل به معضلی دائمی شده است که باید برای عبور از این بحران زیست محیطی چاره اندیشی جدی صورت گیرد و در این راستا شاید علاوه بر پیگیری مستمر راهبردها و استراتژی های بین المللی از طریق نهادهای جهانی باید اطلاع رسانی و آگاه سازی از تبعات این پدیده در دستور کار قرار گیرد. باید به دنبال اجرایی کردن تصمیمات در خصوص مهار ریزگردها باشیم و نباید تنها به برگزاری همایشها اکتفا کنیم، بلکه هرچه سریع تر باید نواقص رفع شده و تصمیمات اجرایی شوند. به گفته متخصصان مشارکت عمومی، کاهش فعالیت بیماران قلبی و عروقی، جلوگیری از خروج اطفال و سالمندان از خانه، جلوگیری از تردد وسایل نقلیه، استفاده از وسایل حفاظت کننده و... از جمله اقداماتی است که همه در این سه وضعیت باید در دستور کار قرار دهند.

روزنامه کیهان ( www.kayhannews.ir )