حفاظت از محیط زیست و الگوهای نظری

توجه به مسئله ناپدید شدن بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی در نتیجه فعالیت های انسانی بتدریج دانشمندان را به سوی شاخه ی جدیدی از علم راهنمایی کرد که با عنوان حفاظت محیط زیست اکنون شناخته می شود. امکان تخمین واقعی نرخ انقراض کار دشوار و شاید تا حدودی نا ممکن باشد اما یک از تخمین های پیشنهاد شده عنوان می کند که چیزی در حدود ۴/۱ گونه های جاندار در ۵۰ سال آینده منقرض خواهند شد (Ehrlich & Wilson 1991). می توان گفت هدف اولیه این علم کاهش میزان انقراض موجودات زنده می باشد.

زرده بر (Vormela peregusna) گونه ای آسیب پذیر در فهرست سرخ IUCN

در بسیاری از تئوری های حفاظت از محیط زیست یکی از مهم ترین عوامل انقراض گونه ها را داشتن جمعیت های کوچک می دانند. چراکه جمعیت های کوچک در مقابل مسائلی چون فرآیند های تصادفی ژنتیک، زادآوری و مرگ و میر و محیط زیستی بسیار حساس و آسیب پذیر هستند. همانطور که می دانید فرآیند های تصادفی وابستگی بالایی به شانس دارند و اگرچه  فرآیندهای نام برده شده همیشه به یکدیگر وابسته نیستند اما این امکان را باید در نظر گرفت چنین رخ دادهای در کنار یکدیگر می توانند عاملی مهم در به خطر انداختن بقای یک گونه و یا جمعیت نقش مهمی ایفا کنند.

الگوهای نظری (paradigms) حفاظت محیط زیست Graeme James Caughley

وی که یک محقق اکولوژی جمعیت ها و حفاظت محیط زیست با رویکرد ریاضی است در سال ۱۹۹۴ دو الگوی نظری را در تئوری حفاظت محیط زیست مطرح کرد:

-الگوی نظری جمعیت های کوچک

-الگوی نظری کاهش جمعیت

مشاهده ادامه بحث در ادامه مطلب

الگوی جمعیت های کوچک بطور ویژه ای به کمیابی و کوچک شدن جمعیت توجه می نماید. در این الگو گونه های در خطر انقراض  و مانایی جمعیت ها اهمیت ویژه داشته و مطالعات بطور ویژه ای در جهت جلوگیری از انقراض گام بر می دارند. این الگو خود زمینه ی بسیاری از تئوری های حفاظت محیط زیست مانند ژنتیک و آزمون های مانایی جمعیت (population viability analysis)، روش های عملی مانند طرح های زادآوری در اسارت (captive breeding programs) و وضع قوانین را در بر می گیرد.

گوزن زرد ایرانی (Dama mesopotamica) گونه ای در خطر انقراض در فهرست سرخ IUCN

همچنین می توان گفت این الگو دیدگاهی است که با توجه به شرایط جدی و بحرانی اتخاذ می شود و به عبارت دیگر پاسخگوی یک وضعیت بحرانی در دقیقه نود می باشد. همانطور که اشاره کردیم مسئله ی رخدادهای تصادفی ژنتیکی، زادآوری و مرگ ومیر و محیط از عوامل مهم تاثیر گذار بر اینگونه جمعیت ها است و این دسته عوامل اهمیت زیادی بر کاهش تعداد افراد یک جمعیت دارند البته باید در نظر گرفت تخریب، آلودگی و دستکاری های انسان نیز در کنار این عوامل امکان کاهش جمعیت و انقراض را در گونه هایی با جمعیت های کوچک افزایش داده و حتی برخی از عوامل انسانی عوامل تصادفی ذکر شده را تقویت می نمایند مانند افزایش تغییرات نتیکی در اثر آلودگی های محیط زیستی و یا مرگ ومیر ناشی از ایجاد یک سیلاب در اثر تغییرات شده ی انسانی و ... . می توان چنین گفت الگوی جمعیت های کوچک در اصل به این مفهوم می نگرد که جمعیت های کوچک آخرین نقطه کاهش احتمال زیست یک گونه بوده و یا آخرین نقطه بین مانایی و انقراض یک گونه محسوب می شوند. در اینجا لازم است به بررسی چند نکته پرداخته شود، مفهوم حداقل جمعیت مانا (MVP)، آزمون های مانایی جمعیت (PVA) و Metapopulation.

عروس غاز (Branta ruficollis) گونه ای در خطر انقراض در فهرست سرخ IUCN