الفبای محیط زیست

ناآگاهی از فرهنگ و علم در هر زمینه زندگی انسان را دچار بحران و مشکل می سازد. آشنایی با زبان رسانه ها و توجه به معانی واژگان نیاز بشر است. مقوله ی محیط زیست نیز فرهنگ خاص خود را دارد که به جهت شمول و گستره ی آن آشنایی جدّی، مداوم و فراگیر را می طلبد؛ همان گونه که رهبر فرزانه انقلاب اسلامی  می فرماید: «فرهنگ منابع طبیعی باید به معارف عمومی تبدیل شود».

اولین گام در راستای عمومی نمودن معارف محیط زیست و نهادینه کردن آن آشنایی با اصطلاحات و عبارات پرکاربرد در جامعه و انواع رسانه ها است؛ از این رو فهرستی از واژگان زیست محیطی را همراه با توضیح مختصر پی می گیریم.

  قسمت اول

1. آلودگی pollution

هرنوع تغییر مستقیم در ویژگی های فیزیکی، شیمیایی، زیست شناختی یا رادیواکتیوی هر بخش از محیط زیست است. منشأ آلودگی های محیط زیست، طبیعت، یا انسان است.

2. اندوختگاه طبیعی (منطقه حفاظت شده) Ntur reserve

منطقه ای که حیات گیاهی و جانوری آن به عنوان اندوخته ، تحت حفاظت و کنترل قرار گرفته باشد. این مناطق به علت داشتن امکانات بالقوه فراوان به عنوان یک ذخیره گاه ژنتیکی حائز اهمیت فراوان است.

3. انفجار جمعیت Popultion Explosion

افزایش محسوس و شگفت انگیز در نرخ رشد جمعیت انسانی را گویند و عواملی؛ همچون: استفاده از داروهای جدید و اقدامات بهداشت همگانی در سطح وسیع، کاهش نرخ مرگ و میر، گستره ی حیات آدمی را وسعت می بخشد.

4. بهداشت Helth

تعریف سازمان بهداشت جهانی، از بهداشت چنین است: «حالت بهزیستی کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه صرفاً عدم بیماری و ناتوانی»، بنابراین بهداشت انسان دارای سه جنبه جسمی، روانی و اجتماعی است. بهداشت همگانی نیز به مجموعه بهداشت شخصی و بهداشت جامعه گفته می شود.

5. بوستان ملی (پارک ملی) Ntionl Prk

ناحیه وسیعی از زمین که به خاطر عوارض و مناظر طبیعی بارز و بکر، و نیز حیات گیاهی و جانوری خاص برای لذت بردن همگان، ارتقای درجه دانش جامعه و موارد مشابه حفاظت می شود و از هر گونه مداخله و دستکاری جلوگیری می شود تا ویژگی های طبیعی محفوظ بماند.

برخی از پارک های مشهور ملی ایران در نواحی گلستان، ارومیه، تندوره، بمو، خجیر، سرخه حصار، بختگان، کویر و ... است.

6 . پس مانده Wste

به تمام مواد ناخواسته و محصولات جنبی بی فایده (مایع، جامد، گاز، رادیواکتیو) و سایر موادی که در زمان، یا مکان معین به شکل تصادفی، یا هر گونه ی دیگر در محیط زیست تخلیه می شود، پس مانده می گویند.

7. پلاستیک ها Plstics

موادی که تحت شرایط معین، یا در مرحله ای از تهیه و تولید، قادر به شکل پذیری، یا تغییر شکل باشند و بتوان آن ها را توسط گرما، یا فشار در قالب های مختلف و به شکل های متفاوت درآورد. امروز به آن ها پلیمر نیز می گویند.

8 . تالاب Wetlnd

دریاچه کم عمق که در شن زار، یا میان شن های ساحلی دریا به وجود آمده باشد.

تالاب مترادف باتلاق، مرداب، برکه، آب بندان، دریاچه و سایر آب های سطحی وسیع که در بیشتر ایام سال آب آن از سطح کم عمق برخوردار باشد، است.

از میان 75 تالاب ایران موارد ذیل را می توان نام برد: تالاب انزلی (گیلان)، تالاب شادگان (خوزستان)، تالاب گاوخونی (اصفهان)، تالاب جازموریان (کرمان).

9. توسعه (کشاورزی) griculturl Development

منظور از آن سازمان دهی وسیع کشاورزی با هدف برداشت محصول بیشتر از زمین های قابل کشت موجود و به زیر کشت آوردن زمین های جدید و برداشت غذا از دریاها با استفاده از تکنولوژی پیشرفته است.

10. چرخه (دور) Cycle

فرایندی که شرایط حاصل پایانی، مشابه آغاز آن باشد، مانند: چرخه ازت، چرخه آب شناسی، چرخه جمعیت و...

11. حفاظت Conservtion

استفاده ی بهینه و مناسب از محیط زیست به نحوی که بتواند کیفیت خود را از تأثیرپذیری زندگی انسان حفظ کند.

12. حمایت زیست محیطی Environmentl pr otection

آن بخش از مدیریت منابع که با تخلیه فاضلاب شیمیایی و مواد زاید بیولوژیک در محیط زیست و نیز ایجاد عوامل فیزیکی از قبیل سر و صدا و رادیواکتیو در محیط زیست سر و کار دارد.

13. حیات وحش Wild Life

به هزاران گونه متفاوت پستانداران، پرندگان، خزندگان و سایر جانوران و به بیان دیگر به جانوران وحشی یک منطقه زیستی گفته می شود.

14. دفن بهداشتی زباله Snitry lnd-fill

تخلیه زباله، فشردن و پوشاندن آن با خاک، شیوه ای بسیار متداول برای دفع زباله است و به نظر می رسد که در سال های آینده 80 تا 90 درصد زباله دنیا با این شیوه دفع شود.

انواع محل های دفن زباله عبارت است از: گودی های حاصل از استخراج معادن، زمین های پست طبیعی، دره ها، نواحی باتلاقی، زمین های هموار که به منظور ایجاد عوارض مصنوعی استفاده می شود.

15. به سازی Snittion

پیش گیری از شیوع بیماری ها با از بین بردن آن دسته از عوامل محیط زیست که حلقه سرایت بیماری ها را تشکیل می دهد.

16 . دود Smoke

آلودگی کربنی قابل رؤیت که محصول احتراق ناقص است و در هوای شهرهای آلوده، فراوان وجود دارد.

17. دود مه فتو شیمیایی Potochemicl

دود مه حاصل از تأثیر اشعه خورشید بر گازهای خروجی از اگزوز خودروها، دوکش ها و منابع دیگر.

18. مه دود Smoke Fog

در فصول گرم، یا روزهای گرم و مه آلود و بدون جریان باد، لایه تیره غلیظی بالای شهرهای آلوده به شکل درپوش قرار می گیرد.

19. انرژی هسته ای Nucler Energy

انرژی حاصل از شکافت هسته ای، یا انرژی هسته اتم، که برای آزاد کردن و استفاده از آن دو نوع فرایند را می توان به کار گرفت: الف. شکافت هسته ها، ب. گداخت هسته ای.

شکافت هسته ای عبارت است از: شکستن هسته اتم به ذرات کوچکتر، و گداخت هسته ای به معنای ترکیب هسته های اتم برای تولید هسته های سنگین تر. محصول فرعی هر دو واکنش، آزاد شدن انرژی است. واکنش های مهار شده شکافت هسته ای در رآکتورهای هسته ای صورت می گیرد، که در نتیجه آن انرژی تولید می شود. این فرایندها به سوخت اورانیوم نیازمند است.

20. راکتور هسته ای Rector

دستگاهی که در آن یک واکنش زنجیره ای شکافت هسته ای به شیوه ی قابل کنترل انجام می شود.

21. روز جهانی محیط زیست World Environmentl Dy

پنجم ژوئن مطابق با 15 خرداد هر سال، به یاد نخستین کنفرانس جهانی محیط زیست سازمان ملل متحد که اولین بار در سال 1972 در استکهلم پایتخت سوئد برگزار شد.

22. زمین سپهر Geosphere

بخش جامد و بی جان زمین به مفهومی که هوا کره (هوا سپهر)، آب سپهر و زیست کره (زیست سپهر) را در بر نگیرد.

23. تنوع زیستی Biodiversity

ترکیب جامعه را از نظر گونه های مختلف جانوران و گیاهان، تنوع زیستی گویند. به عبارت دیگر تنوع زیستی، گوناگونی حیات از یک تک سلولی در اعماق اقیانوس تا بوته ی گوجه فرنگی روی خاک، یا آهوی زیبای دشت است.

24. سوخت Fule

منبع انرژی گرمایی که می تواند با منشأ سنگواره ای گیاهی، هسته ای و غیره باشد، مانند: نفت، هیزم، و مواد رادیو اکتیو.

---

منابع:

حسن دولت آبادی، فرهنگ محیط زیست.

محمدرضا اردکانی، اکولوژی.

هنریک مجنونیان، مناطق حفاظت شده ایران.

دانیل بوتکین، شناخت محیط زیست، مترجم: عبدالحسین وهاب زاده.

هوشنگ فتحی، تنوع زیستی.

---

قسمت دوم

1. صنعتی شدن Industriliztion

فرایند گسترش صنعت در مقیاس وسیع یک جامعه که با افزایش سرمایه­گذاری به صورت کلان، با سازمان­دهی وسیع و پیچیده صنعتی و دیگر عوامل همراه است.

2. ضایعات Scrps

مواد زاید حاصل از تهیه و تولید کالا و همچنین بقایای پس از این، که عمر مفید آن بعد از استفاده به سر آمده و به صورت قراضه و اسقاطی دفع شده باشد.

3. عارضه طبیعی Nturl Feture

بخشی از چهره زمین که به طور طبیعی پدید آمده و انسان در ایجاد آن نقش نداشته است، مانند: کوه، دره، رودخانه و ...

4 . غبار جوی tmospheric Dust

ذرات ریز مواد جامد موجود در هوا که در حال تعلیق و فرو نشستن آرام­اند.

5 . فاضلاب Sewge

محتویات گندآب­روها که متشکل از مواد زاید آبکی ناشی از یک جامعه باشد.

6. فرآیند Process

پدیده­ای هدف­دار که بر حسب زمان دارای تغییرات پیوسته­ی کند، یا تند باشد، مانند: فرایند فتوسنتز.

7 . فرسایش Erosion

تغییر و گاهی تخریب سطح زمین در نتیجه عواملی از قبیل: آب جاری، باد، موجودات زنده و غیره. فرسایش را گاهی در مورد خورده شدن سواحل آب دریا نیز به کار می­برند. امروزه فرسایش با توجه به قطع بی­رویه درختان جنگلی و زراعت بی­رویه زمین­های شیب­دار اغلب در ابعاد وسیعی صورت می­گیرد.

8 . قابل تجزیه زیستی Biodegrdble

موادی که بر اثر فعالیت باکتری­ها به آسانی تجزیه شوند؛ مثلاً: صابون اندکی پس از آن­که به شبکه فاضلاب راه یافت به راحتی بر اثر فعالیت باکتری­ها تجزیه می­شود.

9. گندزدایی Disinfection

از بین بردن موجودات زنده بیماری­زا در آب و فاضلاب که در حال حاضر بیشتر با کلرزنی صورت می­گیرد. کلر معمولی­ترین ماده گندزدا است که برای کشتن باکتری­های موجود در آب به کار می­رود. گاهی به جای کلر برای گندزدایی از اُزن استفاده می­شود.

10. متابولیسم Metbolism

تمام فرایندهای فیزیکی و شیمیایی که موجود زنده به وسیله آن­ها ترکیبات ساده­تر را به مواد سازمان یافته ترکیب می­کند و به موقع این مواد را با آزادسازی برای مصارف خود به ترکیبات ساده­تر تجزیه می­کند.

11. محیط زیست Environmentl

محیط فیزیکی، زیست شناختی و اجتماعی که موجود زنده در آن زندگی می­کند و با آن در کنش متقابل است. محیط زیست انسانی علاوه بر عوامل بی­جان از قبیل: خاک، آب، هوا، اقلیم، صدا، بو و طعم و نیز عوامل جان­دار از قبیل: گیاهان، جانوران، باکتری­ها، ویروس­ها و عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و به طور کلی عامل کیفیت زندگی را نیز در بر می­گیرد.

12. محیط­بان Conservtionist

هر فرد از گروه­های حفاظت محیط زیست، هواداران حفظ محیط زیست و کارشناسان سازمان­های حفاظت محیط زیست.

13. مخاطرات طبیعی زیست محیطی Environmentl Nturl Hzrds

تمام حوادث طبیعی محیط زیست که مصیبت­بار هستند و سبب خسارات جانی و مالی می­شوند، مانند: سیل، زلزله، طوفان و ... (بلاهای طبیعی).

14. منابع Resources

ذخایری که برای انسان قابل استفاده­اند، مانند: منابع نفت، معدن، فلزات، زغال و ...

15. منابع تجدیدپذیر Renewble Resources

منابعی که از انرژی خورشیدی سرچشمه می­گیرند، مانند: جنگل، مرتع، باد، باران، ماهی­ و ...

16. منابع تجدید ناپذیر Non Renewble Resources

منابعی که در صورت مصرف دیگر تجدید نمی­شوند و پایان خواهند یافت؛ مثلاً: ذغال و نفتی که مصرف می­شود برای همیشه از بین می­رود.

17. منابع طبیعی Nturl Resources

هر بخش از محیط زیست طبیعی از قبیل: آب، هوا، خاک، جنگل، حیات وحش و ...

18. مواد زاید Refuse

مواد ناخواسته و نامطلوب که در جریان تولید، توزیع و مصرف کالاهای مفید به وجود می­آیند.

19. موانع (بازدارنده­ها) زیست محیطی Environmentl Resistnces

تمام عوامل زیست محیطی که از رسیدن جمعیت به پتانسیل حداکثر آن جلوگیری می­کنند. عواملی، چون: بیماری­ها، صیادان، رقابت، اقلیم و ... .

20. میراث ملی Ntionl Estte

اجزایی از محیط زیست فرهنگی و طبیعی که برای یک ملت، یا بخشی از آن، برخوردار از چنان ارزشی است که سزاوار حفاظت و رسیدگی می­باشد و نگه­داری آن­ها به سود تمامی جامعه است.

21. وارونگی هوا ir Inversion

وارونگی هوا عاملی است که به وخامت آلودگی هوا به خصوص در فصول سرد می­افزاید. با ازدیاد ارتفاع، معمولاً دمای هوا کاهش می­یابد، اما گاهی اوقات لایه­ای از هوای سرد که در بالای آن هوای گرم قرار دارد، بالاتر از سطح زمین به صورت ایستا باقی می­ماند. به این کیفیت «وارونگی هو» می­گویند که مانع صعود هوای گرم سطح زمین به ارتفاعات بالاتر می­شود.

22. هزینه­های آلودگی Costs of pollution

خسارات مالی ناشی از آلودگی که بر جامعه تحمیل می­شود.

23 . هواشناسی Meteorology

مطالعه علمی جو، ساختار آن، خصوصیات فیزیکی و پدیده­های مربوط به آن است.

---

منابع:

استانلی ماناهان، شیمی محیط زیست، ترجمه جعفر نوری و سعید فردوسی.

حسن دولت آبادی، فرهنگ محیط زیست.