جایگاه محیط زیست در صنعت گاز

از اواسط قرن هیجدهم میلادی همزمان با وقوع انقلاب صنعتی که منجر به استفاده ازماشین در تمامی عرصه‎ها گردید، مصرف انرژی و بالطبع منابع تأمین آن، رو بهفزونی گذاشت. سوختهای فسیلی به عنوان بهترین گزینه برای تأمین انرژی موردبهره برداری قرار گرفت. با ایجاد رفاه نسبی و تمایل جمعی به دستیابی به آنو همچنین افزایش جمعیت و موجب افزایش مصرف سرانه انرژی گردید. از سوی دیگرتولید انرژی از سوختهای فسیلی، از عمده‎ترین عوامل انتشار آلاینده های آب، خاک و هوا بوده و روند رو به افزایش مصرف انرژی خصوصاً در سه دهه اخیردر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، بگونه ای است که نه تنها از ظرفیت خود پالایی محیط زیست فراتر رفته بلکه کنترل آلاینده ها و کاهش آن جزءمعضلات اصلی دولت ها و سازمانهای متولی این امر بوده و می باشد. کنواسیونها و معاهدات منطقه ای و بین المللی گرچه توانسته تا حدودی از تولیدآلاینده ها کاسته و یا اثرات آن را کاهش دهد اما در مقابل نیاز سرسام آوربه انرژی هنوز راه طولانی در پیش دارد.

با افزایش مصرف سوختهای فسیلی، آلاینده های حاصل از آن محیط زیست را متأثر از خود نموده وصدمات جبران ناپذیریی بر زندگی آدمیان و سایر موجودات زنده وارد کرده است. لذا مساله حفاظت از محیط زیست و از میان بردن عوامل آلوده کننده آن،بعنوان یکی از مهم ترین مسایل عصر ما و نهادهای بین المللی مطرح می‎باشد.

 برای حفاظت از محیط زیست راهکارهای متنوع و متفاوتی ارائه شده است . اساسی ترین راه، استفاده از انرژی های طبیعی (تجدید پذیر) از قبیل انرژی خورشیدی ، باد ، آب سدها ، امواج و ...زمین گرمایی و ... می‎باشد.

اما در این خصوص باید گفت استفاده از این انرژی ها هنوز به مرز اقتصادی نرسیدهو جایگاه قابل توجهی را به خود اختصاص نداده است . لذا تا آن زمان انسانناگزیر به استفاده از سوختهای فسیلی (تجدید ناپذیر) می باشد.

ازمیان سوختهای فسیلی، گاز طبیعی نسبت به سوخت های فسیلی جامد (ذغال سنگ) وسوختهای فسیلی مایع (شامل انواع فرآورده های نفتی حاصل از تقطیر نفت خاماز جمله بنزین ، نفت سفید، گازوئیل ، مازوت و ... ) بدلیل داشتن محتوای کربن کمتر و در نتیجه ایجاد آلاینده های به مراتب پائین تر، سوخت نسبتاً پاکی ارزیابی می شود و اصولاً گاز طبیعی بعد از هیدروژن پاک ترین نوع سوخت فسیلی برای طبیعت است.

 در طول سالهای اخیر با اعمال سیاست جایگزینی گاز طبیعی به جای سوختهای فسیلی مایع صنایع بزرگ، نیروگاهها، بخش های خانگی و تجاری ودوگانه سوز کردن خودروها از ورود میلیونها تن از مواد آلاینده به محیطزیست جلوگیری شده است.

بطورکلی می توان عمده فعالیت عملیاتی صنعت گاز را در بخش های تولید پالایش،انتقال و گازرسانی خلاصه نمود. گرچه گاز طبیعی در میان سوختهای فسیلی ،سوختی پاک محسوب می شود اما در فرآیند پالایش آن و به مراتب کمتر در مراحلانتقال و گازرسانی، مسایل و مشکلات زیست محیطی ایجاد می گردد که می بایستیدر همان مراحل اولیه مورد کنترل قرار گیرد.

 قبل از تولید، در مرحله احداث پالایشگاههای تصفیه گاز، همانند صنایع بزرگ دیگر تغییر و احیاناً صدماتی به محیط زیست(طبیعی یا انسانی) وارد میشود که روشهای کنترلی خود را دارداما در هنگام بهره برداری و تولید با توجه به ترکیبات سازنده گاز طبیعیخام (متشکل از متان ، اتان و پروپان، بوتان و ترکیبات میعانات گازی وسولفید هیدروژن (H2S) و مرکاپتان و حتی آب و ... ) که شامل فرآیندهایمختلف جداسازی و آب زدایی و مرکاپتان زدایی و ... می باشد امکان آلودگیمحیط زیست (هوا ، آب و خاک) وجود دارد. در مراحل راه اندازی و Shut downها و میزان آلاینده های منتشره در محیط زیست بیش از حد مجاز بوده و ازکنترل خارج می گردد.

در فرآیند انتقال، گاز طبیعی یعنی متان ((CH4)) از مبادی تولیدتوسط خطوط انتقال پرفشار به مقصد انتقال می یابد. در طول خطوط انتقال برایتامین زیست از اهمیت خاصی برخوردارمی باشد. در مرحله توزیع گاز طبیعی به کارخانجات ، مجتمع های تولیدی وتجاری فشار مورد نیاز از توربین های تامین کننده فشار

(توربوکمپرسورها)استفاده می گردد. توربین ها به فراخور سوخت مصرفی خود آلاینده هایی را درهوا منتشر می کنند. حوادث احتمالی در طول خطوط انتقال حجم قابل توجهی ازگاز متان (CH4) را می توانند وارد محیط زیست نمایند. پایش و اندازه گیریآلاینده ها و جلوگیری از انتشار آنها به محیط و بخش مصارف خانگی و خصوصاً در جایگاههای توزیع گاز فشرده CNG) ها)حوادث طبیعی و غیرطبیعی می توانند موجب صدمات به محیط زیست شوند.

باتعریف ساختار HSE در وزارت نفت و شرکتهای تابعه در سال 1382 و استقرار آن در حدود پنجاه شرکت و مناطق تابعه شرکت ملی گاز ایران واحدهای محیط زیستبعنوان یکی از سه رکن HSE (بهداشت، ایمنی و محیط زیست) عهده دار حفاظت وپاسداری از محیط زیست در طی فرآیند تولید و انتقال و توزیع گاز طبیعی شده و سعی و اهتمام خود را در کاهش و به حداقل رساندن انتشار هرگونه آلایندهبه محیط زیست بعنوان وظایف اصلی خود بکار می بندند.

وظایف واحد HSE را در حوزه مسائل زیست محیطی اینگونه است:

- برنامه ریزی و نظارت بر امور حفاظت از محیط زیست به منظور کنترل آلاینده های زیست محیطی در حوزه شرکت ملی گاز.

-ارائه طرح و برنامه به منظور تامین و حفظ نیازمندیهای امور حفاظت از محیطزیست منطبق با استانداردهای ملی و جهانی و پیگیری اجرای آن.

- بررسی و ارائه گزارش عملکرد مدیران و کارکنان نسبت به تعهد خود در مقابل استمرار امور حفاظت از محیط زیست.

- ممیزی دوره ای و انطباق با الزامات سیستم و تدوین گزارش های مورد نیاز و بازنگری نتایج.

انطباق شرایط محیط کار و کنترل محیط با خط مشی ها و قوانین و عمل کننده به مثابه ممیز و طرفدار حفاظت از محیط زیست.

- تدوین دستورالعمل ها و روشهای اجرایی و پیگیری اجرا به منظور پیشگیری از انتشار آلاینده های زیست محیطی.

- روزآمد سازی سیستم ها و روشها بر اساس آخرین ضوابط و مقررات حفاظت از محیط زیست در جوامع صنعتی.

- تنظیم برنامه های آموزشی و پیگیری اجرا.

- ایجاد کمیته های تخصصی محیط زیست براساس ساختار نظام HSE-MS صنعت نفت.