عوامل تاثیر گذار بر کاهش جمعیت فوک خزری

دریای خزر

دریای خزر بزرگترین بدنه آبی محصور در خشکی است که دارای وسعت سطحی 436 هزار کیلومتر مربع است. تنوع زیستی دریای خزر ناشی از تاریخ طولانی و انزوای جغرافیایی آن است. تعداد جانوران آبزی بومی، که بیش از 300 گونه است، بسیارچشم گیر است. بیش از 100 گونه ماهی وجود دارد که تعدادی از آن ها برای تخم ریزی از دریای خزر به رودخانه ها مهاجرت می کنند. بهترین گونه شناخته شده از این ماهیان گونه ازماهی های خاویاری اند، که قرن ها منبع اقتصادی با ارزشی بوده اند. فوک بومی دریای خزر یکی از تنها دو گونه فوک آب شیرین در جهان است (دیگری در دریاچه بایکال یافت می شود) و تنها پستانداری است که در دریای خزر زندگی می کند. تالاب های ساحلی و گودال های کم عمق موقتی و دائمی انواع گوناکونی از پرندگان را جذب می کند.

فوک خزری (Phoca caspica )

فوک خزری (Caspian Seals) که مردم شمال آن را به سگ آبی می‌شناسند تنها پستاندار دریای خزر و کوچک ترین گونه فوک‌های واقعی (بدون گوش ) محسوب می‌شود که بومی این دریاچه‌است و به دلیل صید بی‌رویه ، بهم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیت ، در لیست قرمز (IUCN, RED LIST) قرار دارد . با به خطر افتادن تنوع زیستی دریای خزر، ارائه برنامه ای همه جانبه برای حفاظت "فوک" به عنوان تنها پستان دار خزر الزامی است.

 بقیه در ادامه مطلب

 

زیست شناسی
این پستاندار خزری در اغلب نقاط دریا یافت می شود و محل زیست آن برحسب در دسترس بودن منابع غذایی به صورت فصلی متغیر است. طول این حیوان در زمان بلوغ ۱۶۰ سانتیمتر و وزنش به 100 کیلوگرم می رسد . این جانور چشم درشت دارای بدنی دوکی شکل، دارای Flipper و Blubber می باشند، سبیل های بلند و کلفت دارای ویژگی های منحصر به فردی است که آن را از سایر پستانداران متمایز می کند، از جمله سپری کردن مدت زمان طولانی در زیرآب و قابلیت شیرجه زدن تا عمق 100 متر. در اوایل قرن گذشته، وجود بیش از یک میلیون فوک در دریای خزر گزارش شده که سالیانه تعداد زیادی از این فوک ها توسط روس ها شکار می شدند، در حالی که هم اکنون بر اساس آمارهای موجود ، جمعیت این گونه به حدود یکصد و ده هزار قلاده رسیده که نسبت به قرن پیش با کاهش نود درصدی مواجه شده است. چربی ، گوشت ، پوست فوک ها از ارزش صنعتی و تجاری برخوردار می باشد.

پراکنش
فوک ها بیش تر فصول بهار، تابستان و پاییز را در آب های میانی و جنوبی خزر می گذرانند و در زمستان برای زادآوری به مناطق شمالی تر کوچ می کنند.

علت کاهش جمعیت این گونه را می توان به:

1- کشتار بی رویه در سال های گذشته : این پستاندار خزر، ارزش تجاری دارد و گوشت و پوست آن از ارزش صنعتی و تجاری برخوردار است و در اتحاد جماهیر شوروی سابق عموما فوک‌های بالغ را شکار می‌کردند. در سال ‪ ۲۰۰۶‬ تعداد سه هزار و‪ ۶۰۰‬ قلاده از این فوک‌ها توسط روس‌ها برداشت شد.

2- آلودگی فزاینده دریای خزر: بر اساس بررسی های انجام شده، آلودگی های محیط زیستی بیش ترین تاثیر را در کاهش جمعیت ای گونه داشته است. محققان می‌گویند فوک نمونه خوبی برای تعیین میزان آلودگی‌های دریای خزر محسوب می‌شود و هر مشکل آلودگی در دریای خزر وجود داشته باشند دراین جانور یافت می‌شود و با نمونه‌گیری این جانور می‌توان روند آلودگی‌ها را در خزر مشخص کرد. طی بررسی بر روی فوک های خزری در سال 2002 ، Watanabe گونه های Pinnipeda ها را بر اساس تراکم کادمیوم و جیوه در کبد به دو گروه تقسیم کرد: گروهی که کادمیوم انباشته می کنند از بی مهرگان تغذیه می کنند و گروهی که جیوه انباشته می کنند از ماهیان تغذیه می کنند که فوک خزری متعلق به گروهی است که جیوه انباشته می کنند و میزان انباشتگی جیوه در کبد و کلیه با افزایش سن افزایش می یابد.

3- برداشت بی رویه منابع آبزیان مورد تغذیه فک ها : صید بی رویه ماهی کلیکا و کاهش ذخائر کیلکا به علت هجوم گونه غیر بومی شانه دار نیز از جمله موارد کاهش این جانو می باشد. ( اولویت غذایی برای فوک خزری ماهی کیلکا بخصوص کیلکای چشم درشت است که این ماهی نیز درسطح بالای آب زندگی می‌کند).

4- بیماری های مختلف (CDV، باکتریایی و آنفولانزا):
فوک خزری در اثر تاثیر آلاینده ها و کمبود مواد غذایی دچار ضعف فیزیکی گشته و در نتیجه در معرض ویروس CDV (Canine distemper virus – بیماری ویروسی مسری) قرار گرفته که به مرگ و میر دسته جمعی آن ها انجامیده است. این ویروس توسط سگ سانان خشکی منتقل می‌شود. طی هفت سال گذشته کارشناسان روی این ویروس کار کردند و به این نتیجه رسیدند که این ویروس برای انسان خطرناک است و به همین دلیل باید کنترل شود. این ویروس به طور دوره‌ای عمل می‌کند و در سال‌های ‪ ۷۹‬و ‪۸۰‬ بسیار فعال بود و مرگ و میر وسیع فک‌ها را سبب شد. علائم این ویروس : ا- تغییر در میزان سلول های اپیتلیوم، 2- نکروز در سلول های کبدی، 3- افزایش سلول های لنفویئد طحال، 4- برونشیت سیستم تنفسی و ریه و 5- ایجاد مشکل در رگ های مغزی.

نوع دیگری از بیماری این فوک را در سال 2000 Kuiken گزارش داد در طول بهار و تابستان بیش از ده هزار فوک خزری از بین رفتند. میزان از بین رفتند این فوک ها 2.8 در هر ماه بی سابقه بود. در بین فوک ها علائم بیماری ویروسی CDV مشاهده شد که طبق روش آنالیز Reverse transcriptase-polymerase chain reaction این بیماری تایید شد. هم زمان طی آزمایشات انجام شده مشخص شد که باکتری ها در مرگ فوک ها نقش داشتند که شامل Bordetella bronchiceptica ،Streptococcus phocae ، Salmonella Dublin و S.colearesuis . همچنین باکتری جدیدی به نام Corynebacterium caspium برای اولین بار شناسایی شد که با دستگاه تناسلی فوگ نر در ارتباط بود. عفونت ها و انگل های مختلفی نیز درفوک خزری یافت شد که شامل Poxvirus ، Atopobacter phocae ، Eimeria و شبه-Sarcocystis و Halarachne sp. می باشد. علاوه بر این ویروس آنفولانزا نیز در پستانداران دریایی مثل فوک مشاهده شده است. ویروس آنفولانزا در بسیاری از فوک های مرده و یا مریض مشاهده شده است. در فوک خزری نیز این ویروس مشاهده شده است که تحقیقاتی در سال 2003 پیشنهاد کرد فوک خزری به علت در ارتباط بودن با انسان ها به این بیماری دچار شده است.

همچنین طی تحقیقات سم شناسی و تعیین مواد پتروشیمی که در دریای خزر توسط دکتر هرمز اسدی بر روی این فوک انجام شده علی رغم این که ‪۴۰‬سال از ممنوعیت استفاده از سم DDT در جهان می‌گذرد ولی هنوز با نمونه برداری از فک این سم در بدن این جانور مشاهده می‌شود. نتایج بررسی روی بدن فک‌ها نشان می‌دهد در سه مکان در کرانه‌های دریای خزر بیش از جاهای دیگر آلودگی بسیار بالا است. در سواحل باکو به دلیل فعالیت‌های نفتی ، درآستارا به سبب انبار آلایندگی‌های انسانی ، در شهرستان تنکابن به دلیل زهکشی‌های پساب کشاورزی آلودگی‌ها در حد بسیار بالایی وجود دارد .

فوک‌ها جانورانی با ارزش است که حتی با مدفوع خود یک منبع غذایی در دریای خزر بوجود می‌آورند و موجب رشد ماهیان و ظرفیت زیستگاه می شوند. این جانور بیشتر در آب‌های با عمق کم زندگی می‌کند و به همین دلیل بیش از دیگر جانوران با انسان روبرو شده و در خطر انسان قرار می گیرند.


منابع:
P., Castro and M., Huber . 2007. Marine Biology. Published by MacGraw-Hill. Seven Edith.

I.Watanabe, T. Kunito, S. Tanabe, M. Amano, Y. Koyama, N. Miyazaki, E. A. Petrov and R. Tatsukawa. 2002. Accumulation of Heavy Metals in Caspian Seals (Phoca caspica). J. of Arch. Environ. Contam. Toxicol. DOI: 10.1007/s00244-0055-9. (Abstract).

Kuiken, T., and et al. 2006.The 2000 Canine Distemper Epidemic in Caspian Seals (Phoca caspica): Pathology and Analysis of Contributory Factors. Vet Pathol. Nov; 43(6):1041; author reply 1041.

Ohishi, K., Ninomiya, A., Kiada, H., Maruyama, T., Arai, A. and Miyazaki, N. 2003. Influenza virus in seal (Phocidae): seroepidemiological survey of influenza virus in Caspian seal (Phoca caspia). OTSUCHI MARINE SCIENCE, 28:39-44.

http://mohitesabs.blogfa.com/8808.aspx