توسعه پایدار(Sustainable development)چیست؟

اصطلاح توسعه پایدار یا پایا (Sustainable development) در اوایل سالهای دهه ۱۹۷۰ درباره محیط و توسعه بکار رفت. از آن زمان سازمان‌های بین‌المللی که خواهان دستیابی به محیطی مناسب و مساعد برای توسعه سودمند بودند نام خاص و ویژگی آنها در راهبرد توسعه پایدار نمود یافت. بکار بردن واژه توسعه پایدار بعد از کنفرانس ریودوژانیرو در سال ۱۹۹۲ در محافل علمی فراگیر شد (ضرابی و اذانی، ۱۳۸۰: ۱۳). توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها، سمت گیری توسعه فناوری و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد. توسعه پایدار که از دهه۱۹۹۰بر آن تاکید شد جنبه‌ای از توسعه انسانی و در ارتباط با محیط زیست و نسل‌های آینده است. هدف توسعه انسانی پرورش قابلیت‌های انسانی محسوب می‌شود. توسعه پایدار به عنوان یک فرایند که لازمه بهبود و پیشرفت است، اساس بهبود وضعیت و رفع کاستی‌ها ی اجتماعی، فرهنگی جوامع پیشرفته‌است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع و بویژه کشورهای در حال توسعه باشد. توسعه پایدار سعی دارد به پنج نیاز اساسی زیر پاسخ گوید: تلفیق حفاظت و توسعه، تامین نیازهای اولیه زیستی انسان، دست‌یابی به عدالت اجتماعی، خودمختاری و تنوع فرهنگی و حفظ یگانگی اکولوژیکی .

تعریف

یک ﺍیده ﻭ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺑﺴــﻴﺎﺭ ﮔﺴــﺘﺮﺩﻩ ﺍﺳــﺖ کــﻪ ﻣﻌﺎﻧــﯽ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﻭ ﺑﺴــﻴﺎﺭﯼ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠــﻪ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧــﯽ، ﻭﺍﮐﻨﺶ ﻫــﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺑــﺮ ﻣﯽ ﺍﻧﮕﻴﺰﺍﻧﺪ. ﻣﻔﻬــﻮﻡ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳــﺪﺍﺭ، ﻳﮏ ﻧﻮﻉ ﺗــﻼﺵ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺮﮐﻴــﺐ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺭﺷــﺪ ﺣﻮﺯﻩ ﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﻮﺿﻮﻋــﺎﺕ ﻣﺤﻴﻄﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ- ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ.

ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ ﻳﮏ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﻓﻬﻢ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻭ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻭ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ. ﺍﻳﻦ ﻣﺴــﺄﻟﻪ ﺑﺎ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺩﻭ ﻗﺮﻥ ﮔﺬﺷــﺘﻪ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺟﺪﺍﻳﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﻣﺤﻴﻄﯽ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋــﯽ ﻭ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ ﺷــﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﺩﺭ ﺗﻀﺎﺩ ﺍﺳــﺖ. ﺩﺭ ﺩﻭ ﻗﺮﻥ ﮔﺬﺷــﺘﻪ، ﻣﺤﻴــﻂ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﻪ ﻋﻨــﻮﺍﻥ ﻳﮏ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﻧﺴــﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺸــﺮ، ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪﻩ ﺍﺳــﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺳــﺘﻔﺎﺩﻩ ﻭ ﺍﺳﺘﺜﻤﺎﺭ ﺍﻧﺴﺎﻥ، ﻣﺸــﮑﻼﺕ ﻣﺤﻠﯽ ﺍﺳﺎﺳﺎ ﻣﺤﻠﯽ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷــﺪﻧﺪ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ، ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻭ ﻣﺤﻴﻂ، ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻏﻠﺒﻪ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺩﺭﮎ ﻣﯽ ﺷــﺪ ﻭ ﺑﺎﻭﺭ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﮐــﻪ ﺩﺍﻧﺶ ﻭ ﻓﻦ ﺁﻭﺭﯼ ﺑﺸــﺮ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻤــﺎﻡ ﻣﻮﺍﻧﻊ ﻣﺤﻴﻄﯽ ﻭ ﻃﺒﻴﻌــﯽ ﻓﺎﻳﻖ ﺁﻳﺪ. ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪ ﺩﺍﺭﯼ ﻭ ﺍﻧﻘــﻼﺏ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻭ ﻋﻠﻢ ﻣﺪﺭﻥ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ. ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﺭ ﮐﻪ ﺑﻴﮑﻦ ﻳﮑــﯽ ﺍﺯ ﭘﺎﻳﻪ ﮔــﺬﺍﺭﺍﻥ ﻋﻠﻢ ﻣــﺪﺭﻥ، ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﻄﺮﺡ ﻣﯽ ﮐﻨــﺪ: ﺟﻬﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺸــﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷــﻮﺩ ﻭ ﻧﻪ ﺑﺸــﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﻬﺎﻥ .

 بقیه در ادامه مطلب
 

ﻣﺪﻳﺮﻳــﺖ ﻣﺤﻴﻄــﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳــﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﺑــﻮﺩ ﮐــﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﯽ ﮐﺮﺩ، ﺑﺸــﺮ ﻧﻴﺎﺯ ﺑــﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌــﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴــﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺍﺳــﺘﻔﺎﺩﻩ ﺳــﺮﻳﻊ ﻭ ﺑﺪﻭﻥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ، ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷــﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪﺍﮐﺜﺮ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺩﺭ ﺳــﺎﻟﻴﺎﻥ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻘﺪﻭﺭ ﺑﺎﺷــﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻠﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻭ ﺭﺷــﺪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ ﺣﺎﮐﻢ ﮔﺮﺩﺩ، ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁﮔﺎﻫﯽ ﻭ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺍﻓﺰﺍﻳــﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪﺍﺕ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺍﻭﻟﻮﻳــﺖ، ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﯽ ﮔﺮﺩﺩ. ﺍﻳﻦ ﻧﮕﺮﺵ، ﮐﻠﻴﺪﯼ ﺑﻮﺩ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺭﻓﺎﻩ ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺑﺸــﺮ ﻭ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺭﺷــﺪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ، ﻓﻘﺮ ﻭ ﺗﻬﻴﺪﺳــﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺴــﺖ ﻣﻐﻠﻮﺏ ﮔﺮﺩﺩ. ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳــﺪﺍﺭ، ﺣﺎﺻﻞ ﺭﺷــﺪ ﺁﮔﺎﻫــﯽ ﺍﺯ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎﯼ ﺟﻬﺎﻧــﯽ، ﻣﺎﺑﻴﻦ ﻣﺸــﮑﻼﺕ ﻣﺤﻴﻄــﯽ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺭﺷــﺪ، ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺍﻗﺘﺼــﺎﺩﯼ، ﻓﻘﺮ ﻭ ﻧﺎﺑﺮﺍﺑــﺮﯼ ﻭ ﻧﮕﺮﺍﻧﯽ ﻫﺎ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻳﮏ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺸﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺗ

ﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ، ﻗﻮﻳﺎ ﻣﺤﻴﻄــﯽ، ﺍﺟﺘﻤﺎﻋــﯽ ﻭ ﺍﻗﺘﺼــﺎﺩﯼ ﺭﺍ ﺑــﻪ ﻫــﻢ ﭘﻴﻮﻧــﺪ ﻣﯽ ﺩﻫــﺪ . ﮐﻪ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﮐﻨﻔﺮﺍﻧﺲ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻣﻠﻞ ﺑﺎ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻭ ﻣﺤﻴﻂ ﺩﺭ ﺳــﺎﻝ ۱۹۹۲ ﻣﻴﻼﺩﯼ ﺩﺭ ﺭﻳﻮ ﺑﺮﮔﺰﺍﺭ ﺷــﺪ، ﻋﻨﻮﺍﻥ «ﺗﻮﺳﻌﻪ»، ﻳﮑــﯽ ﺍﺯ ﺣﺴــﺎﺱ ﺗﺮﻳﻦ ﻭ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳــﻦ ﮐﻠﻤــﺎﺕ ﺩﺭ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎﺕ ﺷــﺪﻩ ﺍﺳــﺖ. ﺩﺭ ﭘﺸــﺖ ﺍﻳﻦ ﻋﻨــﻮﺍﻥ، ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﯽ ﻭﺍﻗــﻊ ﺷــﺪﻩ ﺍﻧﺪ. ﺍﺯ ﻳــﮏ ﻃــﺮﻑ، ﺗــﻼﺵ ﺩﺭ ﺟﻬــﺖ ﺣﻞ ﻣﺴــﺎﺋﻞ ﻣﺤﻴﻄﯽ، ﻋﻠــﻮﻡ ﻃﺒﻴﻌــﯽ ﺍﮐﻮﻟﻮﮊﻳﮑﯽ ﻭ ﻧﮕﺮﺍﻧﯽ ﺩﺭﺑــﺎﺭﻩ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻃﺒﻴﻌﺖ، ﻭ ﺍﺯ ﺳــﻮﻳﯽ ﺩﻳﮕﺮ، ﻣﺸــﮑﻼﺕ ﻓﻘﺮ ﻭ ﻓﻼﮐﺖ ﺟﻬﺎﻥ ﺳﻮﻡ . ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳــﺪﺍﺭ، ﺩﺭ ﮐﻤﻴﺴــﻴﻮﻥ ﺍﺳــﺘﺮﺍﺗﮋﯼ ﺣﻔﺎﻇــﺖ ﺟﻬﺎﻥ ﮐﻪ ﺗﻮﺳــﻂ ﺍﺗﺤﺎﺩﻳﻪ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺩﺭ ﺳــﺎﻝ ۱۹۸۰ ﻣﻴﻼﺩﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷــﺪﻩ ﺑﻮﺩ، ﻣﺪﻭﻥ ﮔﺮﺩﻳﺪ. ﺑﻪ ﻋﻼﻭﻩ، ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺗﻮﺳــﻂ ﮐﻤﻴﺘﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻭ ﻣﺤﻴﻂ ﻋﻨﺎﻭﻳﻦ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻣﺎ، ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۹۸۷ ﻣﻴﻼﺩﯼ ﻭ ﺣﻔﻆ ﺯﻣﻴﻦ ﺩﺭ ﺳــﺎﻝ ۱۹۹۱ ﻣﻴﻼﺩﯼ، ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮﺡ ﮔﺸــﺘﻪ ﺍﺳﺖ.

ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۹۷۸ ﻣﻴﻼﺩﯼ، ﮐﻤﻴﺘﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﻭ ﻣﺤﻴﻂ، ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻣﺎﺭﺍ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﺑﺮﻭﻧﺪﺗﻠﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺷــﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷــﻮﺩ. ﺍﻳﻦ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﻳﮏ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊ ﺍﺯ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺩﺍﺩ. ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳــﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑﻪ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﺑﺮﻭﻧﺪﺗﻠﻨﺪ: ﺑﺸــﺮﻳﺖ ﺗﻮﺍﻧﺎﻳﯽ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳــﺪﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺩ ﺗــﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﮐﻨﺪ ﮐــﻪ ﻧﻴﺎﺯﻫﺎﯼ ﺣﺎﻝ ﺭﺍ ﺑــﺪﻭﻥ ﺑﻪ ﺧﻄــﺮ ﺍﻓﺘــﺎﺩﻥ ﺗﻮﺍﻧﺎﻳﯽ ﻧﺴــﻞ ﻫﺎﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑــﺮﺍﯼ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎﺯﻫﺎﻳﺸــﺎﻥ، ﻓﺮﺍﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﭘﺎﻳــﺪﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﻧﻮﻋﯽ ﻧﮕﺮﺵ ﺑﻪ ﺑﺮﺧــﯽ ﺩﻳﮕﺮ، ﻧﻈﻴﺮ ﺁﻟــﻦ ﻓﺮﻳﮑﺮ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻧﻘﺸــﻪ ﻣﺴــﻴﺮﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺭﻭﯼ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﺭﺯﺵ ﻫﺎ ﻭ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﺧﻼﻗﯽ ﻭ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺭﻓﺘﺎﺭﻫﺎﯼ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﮐﻨﺘﺮﻝ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ .

تعریف کنفرانس زمین (1992) :

در سال ۱۹۹۲ در «کنفرانس زمین» توسعه پایدار چنین تعریف شد: رفع نیازهای نسل حاضر بدون مصالحه با نسل‌های آینده در باره نیازهای آن‌ها. کمیسیون جهانی محیط زیست، توسعه پایدار را این گونه تعریف کرد: «توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها، سمت گیری توسعه تکنولوژی و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد.» کمیسیون «برانت لند» درباره توسعه پایدار می‌گوید: «توسعه پایدار به عنوان یک فرایند که لازمه بهبود و پیشرفت است. فرایندی که اساس بهبود وضعیت و از میان برنده کاستی‌ها ی اجتماعی، فرهنگی جوامع پیشرفته‌است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع و بویژه کشورهای در حال توسعه باشد» (عباسپور، ۱۳۸۶: ۱۰۰۸) توسعه پایدار توسعه‌ای است که نیازهای فعلی خود را بدون خدشه‌دار کردن به توانایی نسل آینده برآورد ساخته و نیازهای خود را پاسخ گوید. در این تعریف حق هر نسل در برخورداری از همان مقدار سرمایه طبیعی که در اختیار دیگر نسل‌ها قرار داشته به رسمیت شناخته شده و استفاده از سرمایه طبیعی در حد بهره آن مجاز شمرده شده‌است.

توسعه پایدار چشم انداری مهم و جدید در مدیریت و سیاستگذاری عمومی است که بطور گسترده‌ای خارج از ایالات متحده ظهور یافته‌است. این مفهوم تلاش می‌کند تا به نحو روشن تری نتایج آینده رفتارهای کنونی را مورد توجه قرار دهد.

توسعه پایدار زمینه‌های مختلفی را مورد توجه قرار می‌دهد: تاثیر گازهای گلخانه‌ای، تغییرات آب و هوائی، تخریب لایه ازن، تخریب زمین، کاهش منابع غیر تجدید پذیر، آلودگی هوای شهرها.

در سال‌های اخیر پایداری نه تنها در میان اندیشمندان بلکه میان عموم تبدیل به واژه‌ای متداول شده‌است و این ایده که پایداری بر مبنای اجماع و اصلاحات علمی پایه‌گذاری شده مورد انتقاد قرار گرفته‌است.

پایداری :

پایداری سه مشخصه اصلی دارد:

الف) زمینه پایدار منابع که از بهره‌وری جمعیت‌ها و اکوسیستم‌ها حاصل می‌شود.

ب) فراوانی پایدار و تنوع زیستی گونه‌های فردی در زمینه اکوسیستم‌ها نسبت به بهره‌برداری انسانی و به طور کلی تر مداخلات انسان

ج) توسعه اقتصادی پایدار بدون تخریب منابع موجود برای نسل‌های آینده.

پایداری وضعیتی است که در آن مطلوبیت و امکانات موجود در طول زمان کاهش نمی‌یابد و به توانائی اکوسیستم‌ها برای تداوم کارکرد در آینده نامحدود مربوط می‌شود بدون آنکه به تحلیل منابع و یا بار بیش از حد منابع منجر شود. 

«پایداری، شرایطی است که در آن سیستم‌های اجتماعی و طبیعی به هم و به شکل نامحسوس کار می‌کنند. اما این مفهوم هنوز هم توسط برخی سازمان‌های بین‌المللی مثل بانک جهانی در زمینه چشم انداز رشد مورد استفاده قرار می‌گیرد».

منابع :

1.ضرابی، اصغر و مهری اذانی، (۱۳۸۰)، توسعه پایدار در جهان صنعتی و در حال توسعه، تهران، مجله رشدآموزش جغرافیا، شماره ۵۹.

2.عباسپور، مجید(۱۳۸۶)، انرژی، محیط زیست و توسعه پایدار تهران

3.نقدی اسد اله، صادقی، رسول، حاشیه نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری، سایت مرجع مدیریت شهری

4.جعفر ستایش ولی پور و سید عارف موسوی، نقش مهندسی ارزش در مدیریت و توسعه پایدار شهری، سایت مرجع مدیریت شهری