اکوتوریسم و طبیعت

* اکوتوریسم یا طبیعت گردی گونه‌ای از گردشگری است که در آن گردشگران به مناطق طبیعی همچون کوه، جنگل، دریا و … سفر می کنند و به دیدار از زیست بوم و طبیعت زنده می‌پردازند.

* بسیاری از کشورهای جهان از اکوتوریسم درآمدهای هنگفتی کسب می کنند اما طبیعت‌گردی در کشورما به دلیل عدم رعایت فرهنگ حفظ محیط زیست از سوی برخی از طبیعت گردان با خسارت های جبران ناپذیری به طبیعت همراه است.
  *ریختن زباله هایی همچون ظروف پلاستیکی که نمی توانند خورده و تجزیه شوند و برای صدها سال تجزیه نشده در طبیعت باقی می مانند، به مرور اتمسفر، زمین و آب را آلوده می کنند
همچنین بوته کنی، بریدن شاخ و برگ درختان برای روشن کردن آتش، برپا کردن آتش در کنار درختان و خاموش نکردن آتش پس از استفاده هم مشکلاتی برای منابع طبیعی و محیط زیست ایجاد کرده است.
* حضور طبیعت گردان نا آگاه و غیر مسئول فشار زیادی بر طبیعت وارد می کند، آتش سوزی مراتع و جنگلها مهمترین تهدید برای محیط زیست و منابع طبیعی به شمار می رود.
* طبیعت گردی باید بدون خسارت به منابع طبیعی انجام شود و طبیعت گردان باید نکات حفاظتی را رعایت کنند.

* توسعه صنعت اکوتوریسم بدون فرهنگسازی برای برقراری ارتباط سالم با محیط زیست ومنابع طبیعی وحفظ آنها، منجر به نابودی طبیعت می شود.

* همه کسانی که از امکانات آب، هوا و مزایای زمین استفاده می‌کنند باید در راستای حفاظت از این میراث ماندگار تلاش و جدیت داشته باشند.                                                                                     
                                                                                                                                                      
* رعایت ملاحظات زیست محیطی و توجه به مباحث آموزشی از نکات حائز اهمیت در توسعه طبیعت‌گردی و جلوگیری از آسیب‌رسانی به مناطق طبیعی است.

* برای جلوگیری از تخریب طبیعت باید ورود گردشگران به مناطق طبیعی با اعمال محدودیت زمانی و محدودیت‌ راه‌ها همراه باشد و لزوم ارائه مجوز ورود به مناطق طبیعی و لزوم بازگرداندن زباله‌ها از این مناطق باید مورد توجه قرار گیرد.

* گردشگری طبیعی نوعی گردشگری مسئولانه است که گردشگر باید نسبت به حفظ طبیعتی که در آن حضور می یابد خود را مسئول بداند.

* به گفته کارشناسان، فقدان فرهنگ مناسب طبیعت‌گردی از بین رفتن چشم‌اندازهای زیبای طبیعی و مرگ محیط زیست و منابع طبیعی را به دنبال دارد. پیران و کهنسالان بازدید کننده از طبیعت که هر روز از تعداد آنان کمتر می شود، بریدن شاخه و سوزاندن درخت را گناه نابخشودنی می دانند و اعتقاد دارند هرکس شاخه ای از درختی بشکند، عضوی از خانواده اش می میرد و چه زیبا پیامبر عظیم شأن اسلام (ص) در این باره فرموده است که شکستن شاخه ای از درخت به مانند شکستن بال فرشتگان است.

با این حال به نظر می رسد این باور مثبت به نسلهای کنونی منتقل نشده و هر روز شاهد آسیب به طبیعت بکر این مرز و بوم از سوی طبیعت گردان هستیم. واین در حالیست که سازمان جهانی جهانگردی ۵۰ درصد گردشگران را در سال ۲۰۲۰ طبیعت‌گرد دانسته و قرن حاضر را قرن طبیعت‌گردی نامیده است اما آیا با این روند تخریب جایی برای طبیعت گردی تا آن سال باقی خواهد ماند.

اهمییت مراتع در ایران و جهان

اهمییت مراتع در ایران و جهان

طبق آمار سازمان خواروبار و کشاورزی ، حدود 133/2 میلیارد هکتار مرتع در دنیا وجود دارد. بیشتر سطح خشکی های جهان را مراتع در برگرفته اند طبق آمار اعلام شده توسط کوک و همکارانش (1986) بیشترین سطح کره زمین به مراتع اختصاص یافته است ، بطوریکه مراتع 43% ، جنگلها 18% ، اراضی کشاورزی 20% ، مناطق مسکونی _ صنعتی 4% و اراضی بدون استفاده ( یخچالها و قلل کوهها ) 15% سطح زمین را پوشانیده است

طبق برآورد هدی (1975) مراتع 47% ، اراضی کشاورزی 10% ، جنگلهای تجاری 28% و پوششهای دایمی یخی 15% خشکیها را شامل می گردند .

وضعیت مراتع در ایران :

مساحت ایران 164 میلیون هکتار است که از این میزان 4/12 میلیون هکتار اراضی جنگلی ، 90 میلیون هکتار مرتع ، 2/43 میلیون هکتار بیابان و کویر و حدود 4/18 میلیون هکتار اراضی زراعی و باغها را به خود اختصاص داده اند . شایان توجه است که ازکل مراتع ایران فقط 3/9 میلیون هکتار جزء مراتع خوب درجه بندی شده است (3) (4) .

بر طبق نظر پابوت (1965) ، مساحت مراتع ایران حدود 94 میلیون هکتار و بر اساس آمار منتشره از سازمان جنگلها ، مراتع و آبخیزداری کشور 90 میلیون هکتار می باشد که در این میان سهم مراتع فقیر حدود 3/43 % مراتع متوسط 3/37 % و مراتع خوب 3/9 % می باشد (6) .

دفترفنی مرتع ، سطح مراتع ایران را 80-70 میلیون هکتار برآورد کرده است (5) . تقی بهرامی در سال 1333 سطح مراتع ایران را 15 میلیون هکتار ، نیکنام در سال 1341 ، 100 میلیون هکتار شیدایی و نعمتی در سال 1357 ، 106 میلیون هکتار و شرکت اف ام سی آمریکا در سال 1975 ، با استفاده از تصاویر ماهواره ای مراتع ایران را 90 میلیون هکتار تخمین زد ، که تخمین فوق با بهره گیری از عکسهای هوایی دارای صحت بالاتری نسبت به سایر تخمین ها است (6) . حدود 46 میلیون واحد دامی مازاد در مراتع وجود دارد و این تعداد باعث افزایش فرسایش خاک در مراتع می گردند . جمعیت بهره بردار مرتع نیز 7/5 برابر توان مراتع برآورد شده است .

بررسی ها نشان می دهند که یک خانوار در مدت 7 ماه به حداقل 500 هکتار مرتع نیاز دارد در این صورت 180 هزار خانوار می توانند از مراتع ایران استفاده کنند اما در حال حاضر 916 هزار خانوار بهره بردار از مراتع بهره برداری می نمایند (6) . از نظر اقتصادی زیان ناشی از تخریب اکوسیستمهای مرتعی به مراتب بیشتر از تولید علوفه ، گوشت و سایر فرآورده های لبنی است و ادامه بهره برداری های غیراصولی و بی رویه به نابودی منابع آب و خاک و ذخایر غنی کربن این سرزمین می انجامد . متاسفانه مدیریت غلط در گذشته و حال نتوانسته است فرصت مناسب برای مرتعداری علمی و اصولی ایجاد نماید و به بهانه تامین زندگی بهره برداران روستایی و عشایری استفاده بی رویه از مراتع بیش از پیش ادامه دارد .

ارزش اقتصادی مراتع

منابع طبیعی هر کشور سرمایه ای ملی به حساب می آید که به نسل حاضر و آینده تعلق دارد . رشد و توسعه اقتصادی کشور و خصوصا بخش کشاورزی به منابع طبیعی تجدیدشونده مانند جنگلها ، مراتع ، آب و زمین متکی است . منابع طبیعی تجدیدشونده هم به عنوان نهاده درتولید و هم به عنوان ستاده مطرح است . آب ، زمین ، چوب جنگل ، علوفه مراتع ، آبزیان و شیلات ، گیاهان دارویی ، صنعتی و تولید اکسیژن ، ستاده محسوب می شود (7) .

بنابر نظر هاینس در ایران قسمت اعظم علوفه دامی ( 88 درصد) بخصوص علوفه مورد نیاز گوسفند و بز از مراتع تامین می گردد (5) .

مراتع علاوه بر ارزشی که در تولید و تامین علوفه دارند ، از سایر جهات نیز دارای اهمیت اند .

یک ارزیابی نشان می دهد که ارزش یک هکتار مرتع در سال معادل 232 دلار است که 25 درصد این میزان مربوط به تولید علوفه و 75 درصد آن مربوط به ارزشهای زیست محیطی است .

به عبارتی ارزش اقتصادی مراتع چهار برابر تولید (7/10 میلیون تن ) علوفه ای است که سالانه از مراتع بدست می آید (8) .

ارزش هر هکتار مرتع به شرح زیر است :

تنظیم گاز اتمسفری 7 دلار / تنظیم چرخه آب 3دلار / جلوگیری از فرسایش 27 دلار / تشکیل خاک 1 دلار / مهار آلودگی 87 دلار / گرده افشانی 25 دلار / کنترل بیولوژیک 23 دلار / تولید مواد خام یا علوفه 57 دلار / ارزش تفرجگاهی 2 دلار
و نیز ارزش مراتع در ترسیب کربن اتمسفری که در هر منطقه آب و هوایی و با توجه به گونه های گیاهی موجود باید بررسی و محاسبه گردد (9).

---

منابع :

1-Cook, C.W. 1972. Comparative nutrient values of forbs, grasses and shrubs. In wild land shrubs : their Biology and utilization.
2-Heady , H.F.,1975. Rangeland Management , MC Graw, Hill Book, company, San Francisco, U.S.A.
3-برنامه پنجساله کشاوزی و منابع طبیعی . 1367 . سازمان برنامه و بودجه
4-گزارش وضع موجود منابع طبیعی . 1371 . وزارت جهادکشاورزی ، سازمان جنگلها ، مراتع و آبخیزداری کشور .
5-مقدم ، م . 1379 . مرتع و مرتعداری ، انتشارات دانشگاه تهران .
6-ویزه نامه منابع طبیعی ایران ، دیروز ، امروز ، فردا . 1383 . وزارت جهادکشاورزی ، سازمان جنگلها ، مراتع و آبخیزداری کشور
7- خلیلیان ، ص . 1378 . اقتصاد منابع طبیعی . اتنشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع .
8-ویژه نامه منابع طبیعی ، دیروز ، امروز و فردا. 1383.وزارت جهادکشاورزی. سازمان جنگلها ، مراتع و آبخیزداری
9- کلاهچی ، ن . بررسی ترسیب کربن در گیاهان بوته ای غالب و خاک ، پایان نامه کارشناسی ارشد