علل نابودی تنوع زیستی+راه حل

از بیابان های خشک و سوزان صحرا در آفریقا تا جنگل های بارانی سرسبز آمازون، از اعماق اقیانوس ها تا تپه های مرجانی درخشان، طبیعت جهان ما آمیزه ای است شگفت از چشم اندازها، مواد، رنگ ها و بافت های مختلف.

زمین، هوا و دریاهای سیاره ما خانه ریزترین حشرات و بزرگترین حیوانات است و این یعنی مجموعه غنی از نیروهای وابسته به هم و مرتبط. این یعنی زندگی، یعنی تنوع زیستی. تنوع زیستی که امروز برروی کره زمین داریم از میلیون ها گونه زیستی مشخص تشکیل شده است و این نتیجه چهار میلیارد سال تکامل برروی این کره است.

با این وجود واژه تنوع زیستی نسبتا جدید است و گویا اولین بار در سال 1985 ابداع شده است.

تنوع زیستی یعنی گوناگونی حیات بروی زمین، یعنی تمام جانداران، گونه ها، جمعیت ها، تفاوت های ژنی بین آن ها و زیست بوم ها و اجتماعات پیچیده آن ها.تنوع زیستی به این مطلب نیز اشاره دارد که ژن ها، گونه ها و زیست بوم ها از یک طرف وابسته به هم و از طرف دیگر در تعامل با محیط زیست هستند.

معمولا سه سطح از تنوع زیستی مورد بحث قرار می گیرد:

تنوع زیستی ژن ها، گونه ها و زیست بوم ها.

1. تنوع ژنی یعنی تمام ژن های مختلفی که در تمام گونه های زنده وجود دارند ازجمله گیاهان، حیوانات، قارچ ها و موجودات ذره بینی.
2. تنوع گونه ها، یعنی تمام گونه های مختلف و تفاوت های بین آن ها.
3. تنوع زیست بوم ها شامل تمام زیستگاه ها، جوامع زیستی و فرآیندهای بوم شناختی به علاوه تفاوت بین هریک از زیست بوم ها می شود.

بقیه در ادامه مطلب...

کاهش تنوع زیستی در ایران و جهان-عوامل و راهکارها

کاهش تنوع زیستی در جهان

بر اساس اطلاعات منتشر شده در نشریه کنوانسیون تنوع زیستی با عنوان "وضعیت تنوع زیستی جهان" در سال 2010 :

5 عامل اساسی در کاهش تنوع زیستی زمین نقش دارند:

1- تخریب زیستگاه های طبیعی
2- تغییرات آب وهوایی
3- رشد افسار گسیخته موجودات زنده دست ورزی شده واشکال مختلف آلودگی ها
4-  بهره برداری بیش از حد و ناپایدار
5- گونه های مهاجم بیگانه 

افول و تخریب زیستگاه ها کماکان یکی از مهمترین دلایل کاهش تنوع زیستی در جهان می باشد. در اکوسیستمهای زمین، غالبا اینگونه تخریب ها در نتیجه تغییر کاربری اراضی طبیعی به اراضی کشاورزی صورت می گیرد. امروزه 30 درصد از سطح اراضی طبیعی را کشاورزی و فعالیت های انسانی به خود اختصاص داده است. آمارهای لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت نشانگر آن است که کاهش زیستگاه ها بدنبال فعالیت های صنعتی و عدم مدیریت پایدار پوشش های جنگلی نیز از دلایل اصلی افزایش خطر و انقراض گونه ها به شمار می رود.

نتیجه اینکه برخی از گونه های پرنده (به مانند آنچه در آسیای جنوب شرقی شاهدیم؛ در این مناطق افزایش درخواست ها مبنی بر تامین سوخت های روغنی کشاورزی موجب کاهش سطح اراضی طبیعی شده است) زیستگاه های خود را از دست داده اند و شدیدا در خطر انقراض قرار دارند. مطالعات نشان داده است،که فعالیت های انسانی، آلودگی های صنعتی وشیوه نادرست مصرف باعث در خطر قرار گرفتن گونه ها، تغییرات آب و هوایی وبه طور کل کاهش منابع طبیعی شده است. چیزی که سبب گردیده شاهد افزایش نرخ فقر در جهان باشیم.

امروز همگی ما می دانیم که تخریب زیستگاه های طبیعی و اکوسیستم های زمین بدلیل استفاده ناپایدار از منابع طبیعی صورت گرفته است. ما اکوسیستم های زمین را تخریب نموده ایم تا بتوانیم محصولات خود را کشت نموده و پروژه های خود را اجرا نماییم. به ععنوان مثال فعالیت های پرورشی آبی و اجرای پروژه هایی چون پرورش میگو کاهش زیستگاه ها و مناطق ساحلی را سبب شده تا به حدی که در بسیاری از موارد جایگزین مانگروهای مناطق ساحلی گشته است.  

باید افزود که تغییرات آب وهوایی نیز از اساسی ترین تهدیدات تنوع زیستی بشمار می رود. ذوب شدن و کاهش یخ های دریای قطب تهدیداتی فراتر از حد انتظار برای تنوع زیستی دارد. به علاوه افزایش دمای هوا، حوادث آب و هوایی مداوم و برهم خوردگی سیستم طبیعی باراندگی و نواحی در معرض خشکسالی از بزرگترین خطرات وتهدیدات تنوع زیستی به شمار می آیند. 

نیز گونه مهاجم بیگانه از عواملی هستند که اکوسیستم ها و بقای دیگر گونه ها را با خطر روبرو ساخته اند. امروزه 542 گونه مهاجم بیگانه، از جمله گونه های گیاهی، ماهیان دریایی، پستانداران، برخی از پرندگان و دوزیستان، محیط زیست و سطح تنوع زیستی 57 کشور را با چنان خطراتی مواجه ساخته اند که هنوز آثار واقعی آن مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است.
از نتایج چنین تهدیداتی بر سطح تنوع زیستی زمین، کاهش یک سوم (31%)جمعیت گونه های وحشی جهان بین سال های 1970 الی 2006، افول و تخریب 59% سطح اکوسیستم های استوایی و کاهش 41% اکوسیستمهای منابع آب شیرین بوده است.

اینگونه شواهد نشان می دهد که مهمترین منابع زندگی در زمین، تنوع زیستی، کاملا در خطر قرار دارند.

کاهش تنوع زیستی در ایران

متاسفانه سطح تنوع زیستی ایران به ویژه در قرن اخیر با تهدید های متفاوت روبرو و در برخی موارد به طرز چشمگیری کاهش یافته است. چه گونه های ارزشمندی که بدلیل جاه طلبی های انسان منقرض شده و دیگر وجود ندارند، چه تالابهایی که رو به خاموشی نهاده و چه پوشش های گیاهی که دیگر به بیابان تبدیل شده اند!

سطح پوشش جنگل های ایران روز به روز کاسته و امروزه در معرض تخریب جدی قرار دارند. از 10 سال گذشته تاکنون، بیش از 14 هزار حریق، 150 هزار هکتار از عرصه های جنگلی و مرتعی کشور را در بر گرفته است. فقط در شش ماه نخست سال 1389، 2428 فقره آتش سوزی، باعث تخریب 30 هزار هکتار از جنگل ها و مراتع کشور شد.  میزان فرسایش سالانه خاک از مرز 5/1 میلیارد تن گذشته، بیش از 70 درصد مناطق حفاظت شده و بیش از 50 درصد پناه گاه های حیات وحش در اثر بهره برداری بی رویه از پوشش های گیاهی، برای احیا نیازمند مدت زمانی طولانی هستند.  علاوه بر آتش سوزی، به طور کل عواملی مانند انواع آلودگی ها، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، تبدیل اراضی به مناطق مسکونی، تجاوز به جنگل های طبیعی، تجارت حیوانات و گیاهان وحشی، بهره برداری ناپایدار از منابع طبیعی و... از مهم ترین عوامل تهدید کننده تنوع زیستی محسوب می شوند. البته ورود گونه های غیربومی مانند راکون، نوتریا و... شکار و صید غیرقانونی، ازدیاد حیواناتی چون شغال و گراز  و وجود شکارچیان و قاچاقچیان هم نقش عمده ای در کاهش تنوع زیستی ایران داشته است.

تهدیداتی مثل محدودیت شدید منابع آب، رقابت تالاب‌ها با دیگر کاربری‌های مختلف برای بهره‌برداری از منابع آبی، تغییرات کاربری اراضی در سطح حوضه آبریز، حاشیه و درون تالاب‌ها، تخلیه فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی بدون تصفیه مناسب، بالا بودن میزان رسوبات جریانات آب‌های سطحی، خشکسالی‌های پیاپی و عدم برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب تالاب‌ها، این اکوسیستم‌ها را در سطوح ملی و بین‌المللی با تهدیدات جدی مواجه ساخته است.  از میان تالاب های ثبت شده در لیست کنوانسیون رامسر، تالاب های مهمی چون ارومیه، انزلی، شادگان در وضعیت بسیار بدی قرار دارند و هم اکنون قسمت اعظم دریاچه ارومیه خشک شده است.  این در حالی است که تالاب های مذکور از تنوع بالای جانوری برخوردارند و وضعیت بد اکوسیستم یک تالات شرایط ادامه حیات را برای گونه های جانوری و گیاهی آن سخت تر می کند. به عنوان مثال، به دلیل رشد بیش از حد علف های هرز تالاب امیر کلاته لاهیجان، نسل ماهی کپور تینکا-تینکا  در حال انقراض است. 

نتیجه اینکه در دهه اخیر جمعیت پستانداران حتی در مناطق حفاظت شده کاهش چشم گیری داشته است. بر اساس اطلاعات اتحادیه جهانی حفاظت از حیات وحش و منابع طبیعی از میان گونه‌های مهره‌دار در ایران، از رده پستانداران، یوزپلنگ آسیایی، شیر آسیایی، خرس سیاه، گورخر ایرانی، دوپای فیروز، حفار ایرانی، از رده پرندگان، گیلانشاه خالدار، درنای سیبری، کرکس پشت سفید، خروس کولی دشتی، از رده خزندگان، لاک پشت عقابی، لاک پشت چرمی و از رده دوزیستان سمندر غارزی شدیدا در خطر انقراض  قرار دارند. همچنین از رده پستانداران، پلنگ، گوزن زرد ایرانی، حشره خور شوش، جرد زارودتی، ول کرمانی، سنجابک دم موشی ایرانی، نهنگ آبی و نهنگ خاکستری از رده پرندگان، اردک سرسفید، بالابان، از رده خزندگان، لاک پشت سبز، لاک پشت فراتی، افعی خالدار، لاک پشت سرخ، لاک پشت زیتونی، از رده ماهی‌ها، ماهی چالباش، ماهی شیپ دریای خزر، ماهی قره برون،‌ ماهی اوزن برون، فیل ماهی یابلوگا و از رده دوزیستان نیز سمندر کوهستانی لرستان در خطر انقراض هستند. بر اساس اطلاعات اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، حدود 12 گونه پستاندار، 12 گونه پرنده، 14 گونه خزنده و 2 گونه دوزیست در دسته گونه‌های آسیب‌پذیر قرار دارند.  همچنین حدود 34 گونه پستاندار، 16 گونه پرنده، 17 گونه خزنده و 3 گونه دوزیست، در شرف تهدید هستند.  نیز در مورد گونه های گیاهی ایران که در معرض انقراض هستند، گیاهانی از تیره گاوزبان، گل استکانی، میخک کاسنی، آلاله، شب بو، زردکوهی بیشتر با خطر انقراض مواجه اند.