اهمیت ارزیابی اثرات زیست محیطی(تاریخچه)

شورایعالی حفاظت محیط زیست در مصوبه شماره ۱۳۸ مورخ ۲۳/۱/۱۳۷۳ برای نخستین بار در کشور هفت طرح و پروژه بزرگ توسعه را مشمول ارزیابی اثرات زیست محیطی نمود. که بدلیل فقدان الگوی مصوب هیچ حرکتی در اجرای مصوبه مذکور نگردید تا آنکه مجددا در تاریخ ۲/۱۰/۱۳۷۶ با تصویب الگوی تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی در شورای یاد شده حرکت بسوی پیش بینی و رعایت ملاحظات زیست محیطی در احداث و بهره برداری طرح های توسعه گشوده شد.

بدین نحو که مجریان طرح ها موظف شدند تا بهمراه گزارش امکان سنجی و مکان یابی پروژه ها نسبت به تهیه گزارش ارزیابی پیامدهای زیست محیطی طرح اقدام نمایند. ابتدا هفت طرح و پروژه مشمول ارزیابی گردید و متعاقبا سایر طرح ها که فهرست آنها بقرارصفحه بعد می باشد مشمول انجام مطالعات ارزیابی گردید.

دفتر ارزیابی زیست محیطی سازمان حفاظت محیط زیست(شرح وظایف)

سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس ماده ۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و وظایفی که به لحاظ انجام مطالعات و بررسیهای زیست محیطی پیش بینی شده بود در سال ۱۳۵۴در ساختار تشکیلاتی خود یک بخش ویژه بنام دفتر بررسی اثرات توسعه ایجاد نمود که وظیفه این دفتر بر اساس شرح وظایف مصوب بررسی اثرات فعالیتهای مختلف در محیط زیست بود.

 در سال ۱۳۵۸ با کوچک شدن ساختار تشکیلاتی سازمان دفتر بررسی اثرات توسعه نیز منحل شد. مجددا در سالهای اخیر واحد مذکور با عنوان دفتر ارزیابی زیست محیطی در حوزه معاونت محیط زیست انسانی سازمان ایجاد گردید و اجرای مقررات نظارتی مربوط به ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح ها و پروژه های توسعه را بر عهده گرفت.

شرح وظایف مصوب دفتر ارزیابی زیست محیطی :

مطالعه وتحقیق در زمینه سیاستهای مدیریت حفاظت محیط زیست با هدف دراز مدت افزایش کیفیت محیط زیست در سطح کشور با همکاری واحدهای ذی ربط مطالعه، شناسایی، ارزیابی و تعیین ظرفیت قابل تحمل بیوم های کشور جهت آماده سازی سرزمین و برقراری زمینه توسعه منطقه ای و ملی بر مبنای شاخص های زیست محیطی.



مطالعه، شناسایی، ارزیابی بیو م های کشور جهت مکان یابی برای کاربری های گوناگون زمین با استفاده از شاخص های زیست محیطی منطقه ای بمنظور ممانعت از تخریب محیط و کاهش تخریب تا حد ممکن و نیز تهیه ضوابط امکان یابی بر اساس شرایط منطقه ای.



مطالعه و تحقیق در زمینه چگونگی بهره برداری ار منابع طبیعی قابل تجدید و غیر قابل تجدید با همکاری واحدهای ذی ربط بمنظور حفظ و تداوم بازدهی این منابع.



تحقیق در زمینه امکانات پیشگیری از زیانهای ناشی از فعالیتهای اقتصادی بر عوامل زیست محیطی و نیز ارائه گزینه هایی که از کمترین اثرات نامطلوب بر محیط زیست برخوردار باشند.



مطالعه در زمینه مسائل زیست محیطی ناشی از جمعیت و محیط زیست مصنوع بمنظور ارائه گزینه های مناسب جهت پیشگیری از بروز اثرات سوء جابجایی، مهاجرت، حاشیه نشینی و سایر پدید ه های شهرنشینی در محیط زیست.



بررسی ارزیابی کلیه طرحهای عمرانی، خدماتی، صنعتی، تولیدی شهری و کشاورزی بمنظور پیشگیری از تخریب محیط زیست و یا کاهش تخریب تا حداقل ممکن.



تهیه و تنظیم الگوی تغییرات اکولوژیک زیست محیطی منتج از طرح های آبادانی و بهره برداری در حال اجرا و آینده کشور.


بررسی و تحقیق بمنظور شناخت علل بروز اثرات زیست محیطی ناشی از طرحهای توسعه شهری، صنعتی، کشاورزی ، خدماتی و تولیدی بر محیط زیست و ارائه گزینه های مناسب جهت کاهش و یا جبران اثرات نامطلوب آنها.

ضرورت ارزیابی اثرات زیست محیطی صنایع سیمان و نقش آن در توسعه پای

ضرورت ارزیابی اثرات زیست محیطی صنایع سیمان و نقش آن در توسعه پایدار



محمد فیضی

---

چکیده

امروزه برای رسیدن به توسعه پایدار توجه به صنایعی است که ضمن حفظ اصول محیط زیست موجب بهتر شدن زندگی افراد جامعه و بهره برداری اصولی از منابع، مخاطرات جدی برای نسل آینده را به دنبال نداشته باشد. ارزیابی اثرات زیست محیطی صنعت سیمان می تواند زمینه ساز توسعه باشد. تولیدکنندگان بزرگ جهانی این محصول با انجام اقدامات اصلاحی و رعایت اصول زیست محیطی بهسازی صنایع خود و اعمال مدیریت فنی با بهره برداری صحیح از منابع خویش توانسته اند، بخش زیادی از در آمد تجاری خود را از این صنعت بدست آورند. درکشور ما ارزیابی اثرات زیست محیطی در عین حال که موضوع و مفهوم جدیدی است ولی به لحاظ سابقه تاریخی می توان نشانه ها و احکامی را با عناوین دیگر و بشکل ساده تر در مقررات زیست محیطی قبلی ایران جستجو نمود. صنعت سیمان دارای پتانسیل های نهفته فراوان که بیشترین رشد و تأثیر را در اقتصاد کشور ما داشته و روند روبه فزاینده ای نیزدارد. ارزیابی یکی از روش های مقبول برای دستیابی به اهداف توسعه پایداراست و می تواند به عنوان یک ابزار برنامه ریزی دردسترس برنامه ریزان، مدیران و تصمیم گیرندگان قرارگیرد. نقش و سهم تأثیر صنعت سیمان در اقتصادکشوراز انتقال مواد اولیه استخراج شده و حمل و نقل سالانه آن حدود 15% می باشد. صنعت سیمان در توسعه بخش های دیگر جامعه مانند ساخت جاده، اتوبان، اسکله های دریایی، راه آهن، فرودگاه، ترمینال های حمل و نقل و ساخت سدها، شبکه های آبیاری نیروگاهها، صنایع فولاد، و پترو شیمی، سایر صنایع کشور، ساخت مسکن و..سهم زیادی داشته،که دراین نوشتارضمن طرح ضرورت ارزیابی اثرات زیست محیطی، پیشنهاداتی برای بهبود استفاده بهینه ازاین صنعت و نقش آن در توسعه پایدار نیز ارائه می گردد.


مقدمه

با توجه به نقشی که صنعت سیمان در توسعه پایدار دارد در این مقاله سعی شده است که برای بهره برداری اصولی از منابع رعایت اصول زیست محیطی در مراحل مختلف تولید سیمان جهت کمک به تصمیم گیرندگان برای در آمدزایی کلان در این صنعت به همه ابعاد توسعه توجه شود. تا منابعی که نسلهای آینده نیز باید از آن استفاده نمایند را تهدید ننماید. سرمایه گذاری در مراحل مختلف تهیه سیمان اعم از، استخراج مواد اولیه، بارگیری، خردایش مواد در سنگ شکن، استخراج و کارایی حرارتی کارخانه .... نه تنها موجب حفظ محیط زیست، به رشد و در آمد زایی کار خانه سیمان کمک خواهد نمود. لذا مدیریت صحیح و اصولی در صنعت سیمان نیاز به ارزیابی عملکردی برای توسعه پایدار دارد.که این ارزیابی براساس استاندارهای جهانی و بروز نیز باشد. لذا فرایندهای توسعه بدون ارزیابی و برنامه های زیست محیطی پیکره طبیعی کشوررا که در قلمرو مناطق خشک ونیمه خشک جهان واقع شده در چالش و رویاروئی تخریب تخریب های گسترده وآلودگی های متعددزیست محیطی که منجر به کاهش کیفیت های زیستی انسانهای ساکن این مرزو بوم می شوند، مواجه نموده است. برای اطمینان پذیری از حفظ محیط زیست و رعایت اهداف توسعه پایدار و نیز هدایت ومدیریت منطقی طرحها و پروژه های توسعه در ایران، آن دسته از صنایعی که دارای پیامدهای ناسازگار (صنایع سیمان) در محیط زیست هستند، ملزم به رعایت اصول زیست محیطی بوده، چراکه علل و انگیزه ها و عوامل آلودگی و تخریب محیط زیست تا کنون هرچه بوده چناچه در بکار گیری ابزارهای علمی، فنی و مدیریتی در جهت مقابله با بحرانها و معظلات موجود اقدام نگردد، دور نمای آتی بسیار نگران کننده خواهد بود. ضروری است که همیشه شاخص های اصلی ارزیابی زیست محیطی جهت تحقق استانداردها برای توسعه پایدار در صنعت سیمان مورد نظر قرار گیرد.



روندارزیابی اثرات توسعه پایدار در کشورهای جهان و ایران

در دهه های 1950و1960 میلادی مشخص گردید که تعداد زیادی از صنایع وپروژه های عمرانی باعث ایجاد پیامدهای زیست محیطی پیش بینی نشده و ناخواسته می شوند. به همین دلیل در اول ژانویه 1970، ایالات متحده آمریکا بعنوان نخستین کشور در جهان، اولین قانون ارزیابی اثرات زیست محیطی را برای پروژه های بزرگ وعمده الزامی نمود. در پی تلاشهای متخصصین محیط زیست ارزیابی اثرات زیست محیطی بصورت موردی در بسیاری از کشورها بصورت قانونی مطرح گردید و در تعدای از آنها در شرایطی که هنوز آئین نامه های اجرایی وجود نداشت، اقداماتی در این زمینه صورت گرفت. در نتیجه فعالیت در زمینه ایجاد وتوسعه در مورد ارزیابی، اصول، مبانی، مفاهیم ومتدولوژی آن نیز پیشرفت قابل ملاحظه ای کرده است که نهایتاْ منجر به انتشار بیانیه ها واعلامیه های اثرات زیست محیطی، کتب، مجلات و مقالات علمی متعددی که حاوی پیشنهاداتی در مورد روشها و شیوه های مربوط به ارزیابی بوده اند گردید. تا سال 1976 فقط ایالات متحده آمریکا 26 کتاب و 89 روش در دسترس متخصصان محیط زیست قرارگرفت.

در سالیان اخیر، علاقمندی فزاینده ای در رابطه با ارزیابی اثرات زیست محیطی در کشورهای در حال توسعه ظهور کرده است. از جدید ترین مواردی که در این زمینه اهمیت خاصی دارد، برگزاری کنفرانس« محیط زیست و توسعه» است که از 3تا 14 ژوئن 1992 از سوی سازمان ملل متحد در شهرریودو ژانیرو در کشور برزیل تشکیل گردید. در اصل های مختلف بیانیه نهایی کنفرانس (بویژه اصل های2،4،10و15) در موارد مختلف حفظ محیط زیست و همکاری مردم ومسئولین در سطوح ملی وبین المللی مورد تأکید قرار گرفت. در اصل 17 این بیانیه لزوم ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه هایی که اثرات منفی و مهم احتمالی بر محیط زیست می گذارند تصریح شده است. اصل 17 بیان می دارد که:

« باید فعالیتهایی را که احتمال می رود تأثیر مخرب قابل توجهی بر محیط زیست بگذارند و مقام مملکتی صالحی قرار است در باره آن تصمیم بگیرد از نظر اثرات زیست محیطی بررسی شوند و این یکی از ابزارهای ملی در هرکشوری است.»

بدلیل آگاهی و اعتقاد جهانی نسبت به اهمیت ارزیابی زیست محیطی و فعالیتهایی که در طی سالهای مختلف در دنیا انجام گرفته برنامه محیط زیست سازمان ملل(یونپUNEP) و نیز اداره بهداشت بانک جهانی، دستور العمل هایی صادر نموده اند که بنابر آن قبل از تصویب بودجه لازم برای اجرای طرحهای بزرگ توسعه و هرگونه سرمایه گذاری از طریق کمک و وام، باید اثرات حاصله از اجرای آن طرحها بر محیط زیست ارزیابی گردند.

یکی دیگر از سازمانهای فعّال، مرکز مطالعات زیست محیطی (CEHA) وابسته به بخش شرقی مدیترانه(EMRO) سازمان بهداشت جهانی (WHO) می باشد که در سال 1985 تشکیل گردیده و در پایتخت کشور اردن مستقر است. کشور ایران نیز در این مرکز عضویت دارد.

در اجلاس های مرکز مطالعات زیست محیطی بجز فعالیتهای مربوط به بهداشت محیط، بر مسائل ارزیابی زیست محیطی نیز تأکید می گردد و دستور الملهایی در این زمینه صادر می شود. هر چند که فعالیتهای آن هنوز در مقام مقایسه همطراز با فعالیتهای سایر ارگانهای بین المللی قرار نمی گیرد. کمیسیون اقتصادی – اجتماعی آسیا و اقیانوسیه سازمان ملل متحد (ESCAP) که وابسته به جنوب آسیا و اقیانوسیه (ازادارات چهارگانه سازمان بهداشت جهانی ) است از دهه1970 چندین اجلاس برای ارتقاء مسائل مربوط به ارزیابی اثرات توسعه تشکیل داده است. درطی این مدت بسیاری از کشورهای عضو، مسئله ارزیابی را در مقررات داخلی خود مورد نظر قرار داده اند. این سازمان در سال 1985، رهنمودهایی در زمینه ارزیابی برای برنامه ریزان وتصمیم گیرندگان انتشار داده و چندین دستورالعمل و رهنمود، می توان به پروژه های کشاورزی، حمل و نقل، توسعه صنعتی و توسعه منابع آب اشاره نمود.

در کشور ما ارزیابی اثرات زیست محیطی در عین حال که موضوع و مفهوم جدیدی است ولی به لحاظ سابقه تاریخی می توان نشانه ها و احکامی را با عناوین دیگر و بشکل ساده تر در مقررات زیست محیطی قبلی ایران جستجو نمود.

در مقررات گذشته، اصطلاح متداول و شناخته شده ای تحت عنوان ارزیابی زیست محیطی یا ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) در ایران وجود نداشت و حتی انجام مراحل ارزیابی نیز در شکل و مفهوم حاضر در مقررات قانونی گذشته پیش بینی نگردیده بود. برای نخستین بار در سال 1354 در آئین نامه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب 29/4/1354 کمیسیون مجلسین وقت، صدور پروانه تأسیس هر نوع کار خانه وکار گاه جدید وتوسعه وتغییر کارخانجات وکارگاههای موجود موکول به رعایت مقررات و ضوابط حفاظت و بهسازی محیط زیست شده بود. البته در این زمینه عملاً و فقط یک مبحث از ارزیابی زیست محیطی یعنی استقرار(که از مباحث اساسی و عمده آن نیز می باشد) ملاک عمل قرار گرفته و رعایت می شد و دامنه آن، بررسی و رعایت مقررات و ضوابط زیست محیطی یا ارزیابی موضوع صرفاً از جهت تعیین محل استقرار کارخانجات وکارگاهها و یا نهایتاً توسعه و تغییر محل کارخانجات بود، بنحوی که احداث صنایع در محل کمترین پیامدهای زیست محیطی را داشته باشد.

با بررسی ماده 17 آئین نامه جلوگیری از آلودگی هوا مشخص می شودکه بجزکارخانجات وکار گاهها هیچ یک از طرحها و پروژه های دیگر مشمول ضوابط استقرار نبوده و اصولاً ارزیابی اثرات زیست محیطی انجام نمی گرفت. معهذا با وجود خلاء قانونی که تا سال 1373 در این مورد وجود داشت، سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس ماده 6 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و وظایفی که جهت انجام مطالعات و بررسیهای زیست محیطی پیش بینی شده بود، در سال 1354 در ساختار تشکیلاتی خود یک بخش ویژه بنام بررسی اثرات توسعه پیش بینی و ایجاد نمود.

در سال 1358 با کوچک شدن ساختار تشکیلاتی سازمان حفاظت محیط زیست، دفتر بررسی اثرات توسعه منحل گردید. مجدداً در سالهای اخیر، واحد مذکور با عنوان دفتر ارزیابی زیست محیطی در حوزه معاونت محیط زیست انسانی این سازمان ایجاد گردیده و اجرای مقررات نظارتی مربوط به ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحها و پروژه های توسعه را بر عهده دارد.




ضرورت ارزیابی اثرات زیست محیطی کارخانه سیمان در توسعه پایدار

بررسی سوابق موضوعی اجرای طرحها و پروژه های عمرانی درکشور بخصوص استان ایلام (ضعف سرمایه گذاری، دور بودن استان از مراکز ارتباطی، داشتن مرز طولانی با کشور عراق و هشت سال جنگ تحمیلی، عدم توسعه زیر ساخت های گردشگری و......) نشان می دهد که در برنامه ریزهای گذشته، به مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه و حتی بعضی از دیگر استانهای کشور خودمان، اهمیت و ارزشهای منابع طبیعی و محیط زیست از دیدگاه تصمیم گیران پنهان بوده و بسیاری از آنها بدون توجه به ملاحظات زیست محیطی طراحی و بهره برداری گردیده اند. حاصل و پیامدهای چنین اقداماتی بروز آلودگیهای مختلف و تخریب و تهی سازی شدید منابع طبیعی در کشور بوده است. مسلماً کارخانجات سیمان را نیز می توان در زمره طرحها و پروژه هایی محسوب نمود که از اثرات کوتاه و بلند مدت زیست محیطی، که مانعی برای نقش صنعت سیمان درتوسعه پایدار می باشند.

در حال حاضر، هدف نهایی از حفاظت محیط زیست، دستیابی به توسعه پایدار در قالب بر نامه های اقتصادی هماهنگ با اصول حفاظت از محیط زیست و ممانعت از تخریب و تهی سازی منابع تجدید شونده و غیر قابل تجدید می باشد. از اینرو برای حل بنیادی مشکلات بحرانی محیط زیست می باید دیدگاههای کلان و زیر بنایی توسعه منطبق با قانونمندیهای حفاظت محیط زیست طراحی شود و هرگونه سیاستگزاری و برنامه ریزهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آینده کشور بر شالوده حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و بهره وری خردمندانه از این منابع با نگرش ایجاد تعادل و تناسب بین قانونمندیهای محیط زیست و توسعه پایدار صورت گیرد. کاربرد ارزیابی اثرات زیست محیطی به عنوان یکی از ابزارهای مدیریت محیط زیست، چنانکه از سه دهه قبل در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه معمول می باشد، الزام استفاده از این نگرش را برای صنایعی نظیر صنایع سیمان تأکید می نماید.



اهداف ارزیابی اثرات زیست محیطی صنایع سیمان در توسعه پایدار

مهمترین هدف انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی، اطمینان یافتن از رعایت سیاست ها واهداف تعیین شده در بر نامه ها و فعالیتهای یک طرح یا پروژه در راستای ضوابط، معیارها، قوانین و مقررات زیست محیطی دولتی می باشد. از این رو یک گزارش ارزیابی اثرات یک صنعت(سیمان) باید شامل کلیه مباحث مربوط به اثرات مهم و برجسته یک پروژه پیشنهادی بوده و با ارائه گزینه های منطقی و مقبول که دارای حداقل اثرات و در برگیرنده کلیه شرایط ارتقای کیفیت محیط زیست انسانها باشد حداکثر اعتماد و اطمینان را در سطوح تصمیم گیرندگان و مردم ایجاد نماید. براساس موارد فوق اهداف ارزیابی اثرات زیست محیطی توسعه پایدار صنعت سیمان را می توان در زمینه های زیر خلاصه نمود:
محو و ترمیم خسارات وارد بر محیط زیست
افزایش سطح آگاهی جامعه
استفاده از نظرات عموم جامعه در فرایند تصمیم گیری
شناخت مسائل و مشکلات خسارت بار زیست محیطی که احتمال وقوع آنها وجود داشته و دارد.
پیش بینی بروز اثرات و پیامدهای زیست محیطی مهم و پایدار
تعادل بخشی بین اهداف بلند مدت توسعه و ضرورت برخورداری اکثریت مردم از منابع توسعه در راستای حفاظت محیط زیست
ازدیاد سطوح همکاری و هماهنگی ها بین سازمانهای دولتی و خصوصی
حفظ کیفیت منابع تجدید پذیر برای بهره برداری از بیشترین بازده با نگهداشت صحیح چرخه های حیاتی
فراهم آوری زندگی سالم و فعّالی برای جامعه
شناساندن روش های صحیح استفاده از محیط زیست
شناخت مسائل و مشکلات بحرانی محیط زیست که نیاز به بررسی، مطالعه کنترل و مراقبت دارند.

الف- نیازها و ضرورت ها

ارزیابی یکی از روش های مقبول برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است و می تواند به عنوان یک ابزار برنامه ریزی در دسترس برنامه ریزان، مدیران و تصمیم گیرندگان قرار گیرد تا بر اساس آن بتواند اثرات بالقوه زیست محیطی که در نتیجه اجرای پروژه های عمرانی و توسعه پایدار می شوند را شناسایی نموده وگزینه های منطقی جهت رفع یا کاهش آنها انتخاب کنند.

نگرانی های مختلفی که از اجرای یک پروژه در محیط زیست حاصل می گردد روز به روز در حال افزایش است. دولتها و سازمانهای بین المللی نیز در پی فراهم نمودن ضوابطی می باشند که بتوانند کار فرمایان پروژه ها وهمچنین مسئولین طرحهای توسعه را قانوناً ملزم به انجام ارزیابی نمایند. از این رو نیاز به ارزیابی جایگاه خاصی درکشورهای جهان یافته وکلیه مسئولین وکار فرمایان دولتی و خصوصی ذیربط، متخصصین، افراد جامعه و نمایندگان آنها مایل به شناسایی فعالیتهای مختلف یک طرح یا پروژه پیشنهادی و شناخت اثرات احتمالی آن باشند. این تمایل بر اساس نیاز های زیر شکل می گیرد:
مسئولین طرحها و پروژه ها نیاز مند آگاهی از نحوه مکان یابی، اجرای پروژه و نیز کاهش اثرات احتمالی آن می باشند.
افرادی که برای پروژه ها سرمایه گذاری می نمایند مایلند آگاه شوند که اثرات طرح یا پروژه بر چرخه فعالیت های آن چگونه است و چه خسارت و زیان هایی از این طریق بر طرح و یا پروژه وارد می آید.
مسئولین دولتی تمایل دارند که آگاه شوند طرح یا پروژه پیشنهادی چه اثراتی بر دیگر پروژه ها خواهد گذاشت. برنامه ریزان منطقه ای نیازمند آگاهی از اثرگذاری پروژه یا پروژه های مشابه برطرحهای توسعه و کاربری زمین می باشند.
جامعه محلی و یا نمایندگان آنها مایلند آگاه شوند که طرح یا پروژه پیشنهادی چه تأثیری بر کیفیت زندگی آنان می گذارد.
سیاسگزاران نیاز به آگاهی از تأثیر پذیری افراد و نتایج حاصله دارند.

با توجه به موارد فوق که تنها بخشی از ضرورتها را شامل می شود، ارزیابی برای کلیه افراد و گروهایی که دربرنامه ریزی توسعه و اجرای طرحها و ادامه فعالیت پروژه ها نقش دارند و یا تحت تأثیرآن واقع می شوند اهمیت اساسی خواهد یافت. به عبارت دیگراز این طریق محیط زیست سا لم تری درکوتاه مدت قابل دسترس خواهد بود.

ب- منافع جمعی ارزیابی نقش صنعت سیمان درتوسعه پایدار

ارزیابی زیست محیطی را می توان به عنوان مکانیسمی که با ارائه راههای استفاده صحیح و منطقی از منابع انسانی و طبیعی سبب کاهش هزینه ها شده و در بر نامه ریزی کوتاه مدت و بلند مدت اثرات قابل توجهی دارد محسوب نمود. آگاهی ودانش عموم جامعه نیز با توجه به اینکه ارزیابی در ارتباط با فرآیند برنامه ریزی ها قرار می گیرد، افزایش می یابد. مجریان طرح ها و پروژه ها در زمان بندی تعیین شده قادر به کاهش هزینه ها می گردند. در نتیجه فشار براعتبارات مالی دولت کمتر می شود. از سوی دیگر، ارزیابی به دلیل ایجاد تسریع در بر نامه ریزی ها، موجب حفاظت هر چه بیشتر منابع گردیده از بروز اثرات جبران ناپذیر بر محیط زیست و منابع طبیعی جلوگیری می نماید.

عمده ترین منافع انجام ارزیابی مستمر یک صنعت(سیمان) را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:

رفع نارضایتی جامعه
از بین بردن ناسازگاری بین افراد جامعه و ارگانهای دولتی
افزایش کیفیت محیط زیست
اعتبار بخشیدن به دولت در سطوح بین المللی
ایجاد برنامه ریزی مناسب
افزایش آگاهی و دانش زیست محیطی در سطوح مختلف جامعه، مسئولین و تصمیم گیران
افزایش قدرت اجرایی به قوانین ومقررات

با توجه به اینکه کارخانه سیمان غالباً از اثرات و پیامدهای ناسازگار زیست محیطی بر خوردار می باشند، اگر ملاحظات زیست محیطی در ادامه فعالیت و توسعه این گونه تأسیسات بزرگ و پر هزینه صورت نگیرد، حداقل پیامدهای زیست محیطی را در مناطق تحت نفوذ خود ایجاد می نمایند.



نتایج

با توجه به قدمت نزدیک به یک قرن( تقریباً75ساله) این صنعت، دارای پتانسیل های نهفته فراوان بیشترین رشد و تأثیر را در اقتصاد کشور ما داشته و روند روبه فزاینده ای نیزدارد. از میزان تولید 100تن در روز اوایل انقلاب، هم اکنون با ظرفیت تولیدی 200000 تن در روز بزرگترین کشور تولید کننده در منطقه خاور میانه هستیم. ایرانیان باستان نیز از آهک آبی در ساخت ابنیه تاریخی از آن استفاده می نموده اند.(سیمان از پخت آهک در مجاورت اکسیدهای آهن، سیلسیوم، آلومینیوم تهیه می گردد ). نقشه زمین شناسی کشورنشان می دهد که سنگ آهک یکی از اصلی ترین سنگهای تشکیل دهنده سازه های زمین شناسی سنگ کره، که حدود 20 درصد سطح لیتوسفر را این نوع سنگ تشکیل می دهد. صنعت سیمان سهم زیادی در رشد صنعتی کشور به خود اختصاص داده است. ظرفیت تولیدی در سال 1357 با شروع انقلاب شکوهمند اسلامی 8 میلیون تن در سال بوده که امروزه با رشد 60 میلیون تن در سال از رشد 750% نسبت به اوایل انقلاب، و هم اکنون از رشد 300% در دهه اخیر بر خوردار می باشد. تعداد کارخانه سیمان در حال تولید کشور53 واحد و تعداد پروژه های در دست اجرای این صنعت تا پایان سال 1390 شمسی معادل 44واحد برآورد می گردد. تولید سیمان کل جهان تا سال 2007 میلادی معادل 2799 میلیون تن و تا سال 2009 میلادی، با داشتن 4% رشد مصرف 2981 میلیون تن است، که 64% آن در قاره کهن آسیا، 5/15 درصد در قاره اروپا، 5/11 درصد در آمریکا وآمریکای لاتین، مابقی در قاره آفریقا و استرالیا تولید می گردد. در حال حاضر سهم بخش خصوصی 15% از کل واحد های تولیدی صنعت سیمان کشور را به خود اختصاص داده، از پروژه های در حال حاضر طی سه سال آینده به بهره برداری خواهد رسید، که 22 واحد به بخش خصوصی و سهم تولیدی این بخش به 40 درصد خواهد رسید. نقش و سهم تأثیر صنعت سیمان در اقتصاد کشور از انتقال مواد اولیه استخراج شده و حمل و نقل سالانه آن حدود 15% می باشد.سیمان تولیدی در توسعه بخش های دیگر جامعه مانند ساخت جاده، اتوبان، اسکله های دریایی، راه آهن، فرودگاه، ترمینال های حمل و نقل و ساخت سدها، شبکه های آبیاری نیروگاهها، صنایع فولاد، وپترو شیمی، سایر صنایع کشور، در ساخت مسکن و.. قابل بحث و بررسی می باشد. که در این میان به نقش این صنعت در سد سازی و ساخت مسکن بخاطر اهمیت و ارتباطی که با صنعت سیمان وتوسعه پایدار دارد، اشاره می گردد. تا سال 1400شمسی 220 سد در دست مطالعه و اجرا که تاکنون از 81 سد در دست اجرا و بهره برداری 800هزار هکتار شبکه آبیاری و زهکشی و تأثیر آن در توسعه اراضی کشاورزی واضح است. ساخت سدها جهت تولید برق و ذخیره آب شرب وکشاورزی و افزایش ظرفیت تولیدی برق آبی از 5000مگاوات به 25000هزار مگاوات و تأمین 19% از نیاز برق کشور سه برابر ظرفیت کنونی که (6%) می باشد، اشتغال زایی ایجاد موقعیت های شغلی جدید بصورت مستقیم و غیر مستقیم با صنعت سیمان مرتبط می باشد. در صنعت ساختمان سازی و ساخت مسکن،‌ اگر سالیانه حد اقل1500000 واحد با متراژ متوسط هر واحد 100متر زیر بنا داشته باشد، زیر بنایی حدود 150000000 میلیون متر مربع سازه احداث می گردد، با فرض اینکه اجرای این تعداد واحد بصورت بتونی، فلزی و یا ترکیبی، اگر برای هر متر مربع100کیلوگرم سیمان مصرف شود در سال 15میلیون تن سیمان وارزش بنای احداثی معادل 375000میلیون ریال است، که با افزایش 5% ساخت و سازهای روستایی کشور ارزش بنای ایجاد شده به 393000میلیون ریال افزایش و اهمیت صنعت سیمان را در توسعه پایدار و قراردادن آن درسبد حمایتی از طرف دولت و تعدیل قیمت آن را تداعی می نماید.


پیشنهادات

پیشنهادات حاصل از این مقاله را در سه بخش اجرایی، مدیریتی، و تحقیقاتی به صورت زیر ارائه می گردد:

الف- پیشنهادهای اجرایی

* با ورود کشور به سازمان تجارت جهانی و لازمه همسو شدن باتجارت جهانی، قیمت انرژی اعم از برق و سوخت باید دراین صنعت مورد تعدیل قرارگیرد و زمینه حذف یارانه فراهم شود.

* آموزش و تحقیقات با توسعه فیزیکی این صنعت اهمیت بیشتر پیدا نماید، وهرگونه غفلت در این زمینه موجب اختلال جدی در تأمین نیرو و منابع انسانی خواهد بود.

* امکانات نقل و انتقال سیمان، اعم از ابزار وسیله حمل ونقل مانند کامیون، تریلر... و همچنین بستر حمل و نقل مانند جاده و راه آهن و.... به موازات رشد ظرفیت کارخانه سیمان استان از نگرانی دست اندر کاران این صنعت در مراحل مختلف تولید است که باید مرتفع گردد.

* تلاش در جهت کاهش قیمت تمام شده این محصول با بکار گیری روشهای علمی و فنی و بالا بردن سطح کیفی تولیدات و همچنین تنوع محصول برای کسب موقعیت بهتر در بین کارخانجات سیمان کشور جهت صادرات در بازارهای رقابتی از مواردی است که باید در این زمینه برنامه ریزی گردد.

ب – پشنهادهای مدیریتی

* داشتن مدیریتی اصولی و استفاده مسئولانه از منابع طبیعی به حداقل رساندن ضایعات خود، وبازیافت ضایعات در مراحل مختلف تولید سیمان.

* پایش روزانه و مداوم پارامترهای موءثر بر کیفیت هوا و بررسی میزان آلاینده ها و ذرات معلق و سرمایه گذاری برای بروز رسانی خروجی دودکشها، استفاده از سیستم های غبار گیر، اندازه گیری ادواری گازهای ترکیبی هوا، استفاده از سوخت های پاک، توسعه فضای سبزداخل و اطراف کارخانه و افزایش مداوم درخت کاری.

* آینده نگری و برداشتن مشکلات پیش روی این صنعت در نحوه برخورد اقتصادی دولت با صنایع پر مصرف انرژی، بخصوص صنعت سیمان، و هدایت تصمیم گیریهای اقتصادی درست و اصولی در آینده این صنعت.

* استخراج انرژی مورد نیاز از زباله و بهینه سازی مصرف سوخت، استفاده از تجربیات کشور گروه (Cembreau مکزیک، آمریکا، وکانادا) که از ذغال سنگ و زباله انرژی مورد نیاز صنعت سیمان را تأمین می نمایند.

* هماهنگی بین بخشی با نهادهای متولی منابع طبیعی و محیط زیست استان جهت استفاده اصولی از منابع، حفظ حیات اکولوژی اطراف کارخانه که یکی از 5 اکوسیستم با ارزش کشور می باشد.

* آموزش عمومی زیست محیطی با کمک متخصصان و نهادهای متولی محیط زیست و منابع طبیعی درجهت تنویر افکار عمومی به ویژه کشاورزان و دامداران منطقه در خصوص اهمیت حفاظت از پوشش گیاهی اطراف کارخانه.

ج- پیشنهادهای تحقیقاتی

* انجام مطالعات در زمینه حفاظت از منابع طبیعی بخصوص ویژگیهای بیوفیزیکی، ارزشهای زیستگاهی و ضوابط بهره برداری از منابع طبیعی اطراف کارخانه.

* بازیافت نخاله های ساختمانی به عنوان بخشی از مواد اولیه معدنی تولید سیمان.

* استفاده از مواد آلکالی برگشتی الکترو فیلترها در کشاورزی و دیگر صنایع.

* استفاده از گازهای خروجی دودکش کوره برای تولید بخار و انرژی الکتریکی با کمک دیگر مراکز علمی و تحقیقاتی.

* تحقیقات جهت مشارکت در توسعه محلی و منطقه ای بر اجرای دستورالعمل اجرایی الگوی مصرف برق در صنایع سیمان.

منبع این مطلب

منبع دیگر این مطلب

منابع استفاده شده این مقاله در ادامه مطلب( فارس و لاتین )

واژه های کلیدی : ارزیابی اثرات زیست محیطی، توسعه پایدار ، صنعت سیمان ، اقدامات اصلاحی

توضیحات

کشند سرخ چیست؟

کشند قرمز یا شکوفایی جلبکی پدیده ای است طبیعی که براثر نوعی جلبک میکروسکپی به وجود می آید.

این موجود زنده در برخی موارد سمی تولید می کند که بر بخش مرکزی سیستم عصبی ماهیان تاثیر می گذارد و سبب فلج شدن سیستم تنفسی آنها شده و مرگ ماهیان را به دنبال دارد.

کشند قرمز (RED TIDE ) کشند قرمز یا شکوفایی جلبکی پدیده ای است طبیعی که براثر نوعی جلبک میکروسکپی به وجود می آید.

 زمانی که جلبک ایجاد کننده رد تایددر تراکم بالا تولید شود ،به صورت لکه های رنگی در آبها که اغلب قرمز هستند مشاهده می شود.کشند قرمز همیشه به رنگ قرمز دیده نمی شود بلکه می توان آن را در رنگهای قهوه ای ،نارنجی ،ارغوانی و زرد نیز مشاهده کرد.

نکته قابل توجه این است که ،همه کشند های قرمز سمی نیستند. به عنوان مثال دریای سرخ نامش را به خاطر شکوفایی غیر سمی سیانو باکتری هایی که دارای رنگیزه بسیار قرمزی هستند گرفته است. عوامل ایجاد کننده کشند قرمز: عوامل مختلفی بر شکوفایی جلبکی موثرند که برخی از آنها عبارتند از:تغیرات شرایط آب و هوایی،پدیده پر غذایی،فاکتورهای هیدرولوژیکی، برخی آلودگی هایی که منشا انسانی دارندو......

آثار مخرب ناشی از شکوفایی جلبکی

1_آسیب فیزیکی: تراکم بالای ارگانیسم های کشند قرمز میتواند ماهی ها را از طریق مسدود کردن آبشش هایشان خفه کند.

2- کاهش اکسیژن: رد تاید به طورغیرمستقیم نیز می تواند از طریق کاهش اکسیژن محلول در آب باعث مرگ آبزیان شود.

3- مسمومیت مستقیم برای انسان: برخی سموم ایجاد شده توسط رد تاید بسیار قوی بوده و سبب مسمومیت انسان می شود.که معروفترین این سموم دینوفلاژه های نوروتوکسین هستند که سبب مختل شدن فعالیت های طبیعی عصب می شوند.

4- مسمومیت غیر مستقیم: تا کنون چهار نوع مسمومیت غیر مستقیم که برای انسان مضر می باشد شناخته شده که عبارتند از :

فلج شدن ، اسهال ، علائم عصبی، ایجاد حالت فراموشی

مسمومیت ناشی از مصرف گوشت ماهی به ندرت ایجاد می شود ولی توصیه می شود به هنگام مصرف ماهی به دلیل احتمال ورود سم به آبشش ها و زیر پوست این قسمت ها را جدا کرده و دور بریزید. بیشترین مسمومیت ناشی از مصرف موجوداتی نظیر صدف ها و نرمتنان می باشد زیرا این موجودات ذرات موجود در آب نظیر،فیتوپلانگتونها را فیلترمی کنند. و فیتوپلانگتون ها باعث تجمع مواد سمی در سیستم هضم این موجودات می شوند.در ادامه با مصرف این موجودات توسط گونه های دیگر نظیر پرندگان ، پستانداران دریایی و حتی انسان سبب بیماری و مرگ آنها می گردد.

لازم به ذکر است که با پختن موجودات دریایی ذکر شده ،تنها بخشی از سمیت آنها کاسته می شود زیرا این سموم در برابر گرما مقاوم هستند و از بین نمی روند.

علائم ناشی از مسمومیت با شکوفایی جلبکی سمی: نخستین علائم مسمومیت احساس سوزش،سوزن سوزن شدن،تیر کشیدن و یا داغ شدن لبها،زبان، وسر انگشتان می باشد.که تا 30 دقیقه بعد از خوردن ،علائم آن مشخص می شود. بعد از مدتی علائم دیگری ظاهر می شوند که شامل سرگیجه،ناهماهنگی ماهیچه ها،سر درد،استفراغ و مشکلات تنفسی می باشد. خوشبختانه رد تاید ایجاد شده در سواحل جنوبی کشورمان برای انسان سمی نبوده و فقط بر تعدادی از آبزیان صدماتی وارد آورده است.

---

پدیده ,کشند سرخ, یک پدیده زیست محیطى است که به دلیل تشدید آلودگى دریا و افزایش جمعیت فیتوپلانگتون‌ها ایجاد می‌شود. این پدیده در برخى مناطق معتدل آب و هوایى معمولا به مدت چند روز در اوایل فصل بهار و پاییز رخ می‌دهد اما گاه حالت غیرطبیعى پیدا می‌کند و به حدى افزایش می‌یابد که براى مدتى طولانى سبب تغییر رنگ آب دریا می‌شود. به این پدیده در اصطلاح علمی، کشند قرمز ( Red tide) یا جزر و مد قرمز می‌گویند. 

 لکه‌اى که از آن نام می‌برند در واقع لکه نیست بلکه یک جلبک تک سلولى یا یک فیتوپلانگتون تک‌سلولى است از نوع جلبک‌هاى سبزآبى یا سیانوباکتر که از نظر انداره بسیار کوچک و ریز و درواقع کوچک‌ترین نوع فیتوپلانکتون‌ها هستند و از این رو شناسایى آن‌ها بسیار مشکل است. 

عبارت "رد تاید" یا "کشند سرخ" بستگى به نوع گونه‌اى دارد که تکثیر یافته است و براساس نوع، گونه ممکن است زرد یا سبز باشد که سبب می‌شود رنگ آب در این نواحى سبز یا زرد و یا سرخ شود. کشند سرخ معمولا توسط تاجکداران یا فیتوپلانکتون‌هاى قرمز رنگ رخ می‌دهد.

و چون اولین بار پدیده کشند به دلیل تکثیر فیتوپلانکتون‌هاى قرمز رخ داده است این پدیده را رد تاید نامیده‌اند اما در واقع علاوه بر کشند قرمز، کشند زرد، سبز و قهوه‌اى نیز وجود دارد.

روش‌هاى مبارزه با این پدیده 

متاسفانه هیچ راهى براى مبارزه یا از بین بردن این گونه‌ها و سموم ناشى از آن وجود ندارد. تنها راه ممکن آن است که مانع از ورود فاضلاب‌هاى خانگى و شهرى به محیط دریاى خزر شویم.,

شهادت حضرت امام حسین (ع)

حسین بیشتر از آب تشنه ی لبیک بود.افسوس که به جای افکارش، زخم های تنش را نشانمان دادند و بزرگترین دردش را بی آبی نامیدند. دکتر علی شریعتی

از کودک حسین (ع) گرفته تا برادرش، و از خودش تا غلامش، و از آن قاری قرآن تا آن معلم اطفال کوفه، تا آن مؤذن، تا آن مرد خویشاوند یا بیگانه، و تا آن مرد اشرافی و بزرگ و باحیثیت در جامعه خود و تا آن مرد عاری از همه فخرهای اجتماعی، همه برادرانه در برابر شهادت ایستادند تا به همه مردان، زنان، کودکان و همه پیران و جوانان همیشه تاریخ بیاموزند که باید چگونه زندگی کنند .دکتر علی شریعتی

این که حسین (ع) فریاد می‌زند:آیا کسی هست که مرا یاری کند و انتقام کشد؟» «هل من ناصر ینصرنی؟» مگر نمی داند که کسی نیست که او را یاری کند و انتقام گیرد؟ این سؤال، ‌سؤال از تاریخ فردای بشری است و این پرسش از آینده است و از همه ماست.دکتر علی شریعتی

فرا رسیدن ایام شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفایش تسلیت را تسلیت میگویم. 

روش‌های متداول ارزیابی محیط زیست

با تدوین متدولوژی ارزیابی در ایالات متحده آمریکا، تکامل آن به تدریج از دهه 1970 آغاز و روش‌های مختلفی تاکنون در این زمینه توسط کارشناسان کشورهای دیگر جهان ارائه شده است. لیکن با وجود تلاش‌های بسیار و بحث و بررسی درخصوص آنها که در نشست‌ها و کنفرانس‌های متعدد بین‌المللی صورت گرفته هنوز متدولوژی واحدی که مورد قبول کلیه کارشناسان قرار گیرد تعیین و انتخاب نشده است. از این‌رو هنوز انواع مختلف متدهای تجزیه و تحلیل‌ها در ارزیابی پروژه‌های گوناگون کاربرد دارد. علت اصلی چنین ناهماهنگی در انتخاب یک متدولوژی واحد به دلیل نوع پروژه‌ها، اندازه، پیچیدگی و محل جغرافیایی و تنوع محیطی است که پروژه‌ها در آنها اجرا می‌گردند.
بررسی سابقه انتخاب روش‌های ارزیابی نشان می‌دهد که در ابتدا 5 روش اصلی مورد استفاده کارشناسان قرار می‌گرفته است. این روش‌ها عبارتند از:

روش کارشناسی یا تخصصی ویژه

این روش آسان است و نیازی به آموزش جهت اجرا ندارد. به طوری که گروهی از کارشناسان با تجربه و متخصص در زمینه‌های مختلف، ارزیابی را براساس نظرات کارشناسی انجام می‌دهند. در حال حاضر بسیاری از تحلیل‌گران از این روش استفاده می‌نمایند زیرا نیازی به آموزش متدولوژی نداشته و فقط از جنبه‌های تجربی کاربرد دارد. در این روش فقط اثرات پروژه بر محیط‌زیست جمع‌آوری و گزارش می‌شود ولی هیچگونه معیار، بارگذاری و شناخت روابط علت و اثر در آنها وجود ندارد. به اضافه، وضعیت واقعی اثرات بر پارامترهای خاصی که تحت تأثیر قرار می‌گیرند معرفی نمی‌شوند.

عمده‌ترین خصوصیات روش تخصصی ویژه به شرح زیر است:

- اطمینانی بر جامعیت آن در کلیه اثرات مرتبط وجود ندارد.

- به دلیل استفاده از معیارهای مختلف شخصی در ارزیابی گروه‌های مختلف از عوامل محیط‌زیست تحلیل صحیح و دقیقی نمی‌تواند صورت بگیرد.

- جهت تبادل نظر در موارد خاص کارآیی ندارد.

- احتمال از قلم افتادن برخی از پارامترهای زیست‌محیطی وجود دارد.

- به انرژی و زمان زیادی در شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات برای موارد مختلف تخصصی نیاز دارد.

- به سبب اینکه این روش غیر سیستماتیک است، تهیه و تدوین گزارش نهایی آسان نمی‌باشد. به همین جهت گزارش نهایی از چارچوب منسجمی برخوردار نیست.

به جهت کلیه معایب فوق، این روش برای تحلیل اثرات، کاربرد و قابلیت کافی نداشته و فقط در مواردی که منابع مالی و یا تخصص‌های لازم در حد کافی موجود نمی‌باشند استفاده می‌گردد.

چک‌لیست

صورت‌ریزها معرف ساده‌ترین نگرش در ارزیابی می‍باشند و از روش‌های اولیه و پایه جهت ارزیابی محسوب می‌گردند و هنوز کاربرد آنها در شکلهای مختلف عمومیت دارد. این تکنیک ارزیابی معمولاً شامل دامنه‌ای از مواردی است که جهت تهیه یک گزارش ارزیابی به کار می‌روند. کاربرد آنها معمولاً کلی است و برای پروژه‌های ویژه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

صورت‌ریزها به عنوان یک شاخه مهم از متدهای متداول تجزیه و تحلیل از نخستین روش‌هایی بوده‌اند که تقریباً همزمان با معرفی موضوع ارزیابی در دهه 1970 در آمریکا معرفی شده‌اند. به طور کلی این متد به عنوان یک روش سازماندهی شده و با چارچوب محکم نه فقط برای شناسایی اثرات پروژه به کار می‌رود بلکه در شناسایی و معرفی پروژه‌ها نیز دارای توانایی است. انواع ساده‌تر صورت‌ریزها کاربردی بیش از این ندارند.

اکثر صورت‌ریزها جهت اطمینان از اینکه بررسی‌های زیست‌محیطی مهمی مورد توجه قرار گرفته‌اند به کار می‌روند. این‌گونه صورت‌ریزها در بررسی‌های ویژه کاربرد دارند. در ساده‌ترین شکل، صورت‌ریزها اثرات متقابل و اهمیت و میزان آنها را مورد بررسی قرار نمی‌دهند. هرچند، این نوع از اطلاعات باید در صورت‌ریزها مورد توجه قرار گیرند. در بهترین نوع صورت‌ریزها، به برجستگی و شاخص بودن اثرات پرداخته می‌شود.

خصوصیات عمده صورت‌ریزها به شرح زیر است:

صورت‌ریزها با وجود تنوع و تعداد زیاد دارای مشابهت کلی می‌باشند. کلیه آنها از فهرست‌هایی به نام «فهرست مادر» تشکیل شده‌اند. بخشی از فهرست شامل جنبه‌ها یا پارمترهای زیست‌محیطی متأثر از یک پروژه یا فعالیت بوده و بخش دیگر کلیه فعالیت‌ها یا عوامل مرتبط با پروژه را که دارای اثراتی بر محیط‌زیست خواهند بود در بر می‌گیرد.

تنوع صورتریزها و قابلیت زیاد و متعدد آنها در اجرای بخش عمده ارزیابی، کار تصمیم‌گیری در مورد فواید و منافع این روش‌ها را مشکل می‌سازد. صورت‌ریزهایی مانند ساده، تشریحی، سنجشی و پرسشنامه‌ای کلاً برای پایه‌ریزی مراحل ابتدایی ارزیابی بسیار مفید هستند ولی هر یک به تنهایی نمی‌توانند به عنوان یک راهنما جهت اطمینان از اینکه هیچ فاکتور تعیین‌کننده‌ای از نظر دور نمانده است در اختیار ارزیاب و تصمیم‌گیرنده قرار دهند.

تفسیر و ارزیابی اثرات معرفی می‌گردد و اطلاعات و نتایج به نحو ساده و قابل فهمی در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد. این روش، جامع و فراگیر بوده و محیط‌های فیزیکی، بیولوژیکی و اجتماعی ـ اقتصادی را در بر دارد.

ماتریس‌های ساده هرچند که می‌توانند اثرات اولیه و یا مستقیم را شناسایی نمایند لیکن قادر به مشخص نمودن اثرات غیرمستقیم و با درجات بالاتر و پیچیده نیستند. ماتریس‌های کامل‌تر که به صورت کمی و درجه‌بندی شده می‌باشند ویژگی‌های خاصی را جهت تجزیه و تحلیل نتایج در اختیار تصمیم‌گیرندگان قرار می‌دهند. لیکن ماتریس‌ها توانایی برخورد با عدم قطعیت‌ها را نداشته و در واقع کلیه پیش‌بینی‌ها براساس وقوع قطعی اثرات و پیامدهای پروژه است. به همین جهت پیش‌بینی تغییرات غیر منتظره در طبیعت و محیط‌زیست توسط آنها ممکن نیست.

برخی مواقع، بزرگی اندازه ماتریس‌ها و تعدد عوامل منجر به تشکیل توده‌ای از اعداد و ارقام می‌شود که کار کردن با آنها موجب سردرگمی ارزیاب می‌گردد. ماتریس‌ها در ارائه شیوه‌های پایش و بازرسی اثرات زیست‌محیطی پس از اتمام پروژه و بهنگام بهره‌برداری، ناتوان و فاقد کارآئی کافی هستند.

  روش شبکه‌ها

منظور از این روش شناخت زنجیره ارتباطات متقابلی است که احتمال دارد در اثر پروژه پیشنهادی در محیط‌زیست بروز نماید. به عبارت دیگر شبکه‌ها روابط بین فعالیت‌های پروژه و مشخصه‌های زیست‌محیطی را مشخص می‌نمایند. تغییر در یک خصوصیت زیست‌محیطی ممکن است دیگر جنبه‌های زیست‌محیطی را موجب گردند. مثلاً یک ذخیره‌گاه بزرگ ممکن است بر میکروکلیما تأثیر بگذارد لیکن پوشش گیاهی موجود در حاشیه که در حد آستانه قرار دارد در اثر تغییر در شرایط میکروکلیمائی دچار دگرگونی شود.

بدون وجود پوشش گیاهی، خاک در معرض فرسایش قرار می‌گیرد و موجب افزایش میزان رسوبات ورودی به ذخیره‌گاه می‌شود و بر ارگانیسم‌های موجود در آب تأثیر می‌گذارد. چنین ارتباط متقابل در اکوسیستم‌ها از طریق کاربرد تکنیک شبکه‌ها قابل شناسایی است.

سورنسون از کسانی می‌باشد که در توسعه تکنیک شبکه تلاش زیادی به عمل آورده است. او ماتریس مرحله‌ای را طراحی نموده و از این طریق سبب توسعه آن گردید. و از این طریق عناصر خرد در روابط بین فعالیت‌های پروژه و محیط‌زیست قابل شناسایی شده است.

راسن نیز از افراد دیگری است که در این زمینه موجب توسعه روش ماتریس‌ها و ابداع تکنیک شبکه گردیده است. مدل‌سازی و شبیه‌سازی نیز در این زمینه به کار گرفته شده‌اند.

از جمله مزایا و معایب شبکه‌ها می‌توان به عمده‌ترین آنها در زیر اشاره نمود:

اصولاً شبکه‌ها براساس نحوه ساختارشان به دو نوع تقسیم می‌گردند. گروه اول شبکه‌هایی که برای ارزیابی شرایط زیست‌محیطی ویژه‌ای طراحی گردیده‌اند که شبکه سورنسون از این جمله است. طراحی این‌گونه شبکه‌ها نیاز به زمان زیادی دارد زیرا در مورد هر پروژه باید اطلاعات جداگانه‌ای تهیه نمود. لذا این شبکه‌ها هرچند می‌توانند راهنما و دستورالعمل مناسبی برای ارزیابی اثرات پروژه‌های مشابه ارائه کنند لیکن به دلیل شرایط متفاوت محیط‌زیست در نقاط مختلف جهان، به طراحی‌های ویژه‌ای در این زمینه نیاز است که آن نیز به صرف انرژی، دقت، پرسنل متخصص و هزینه زیاد نیازمند است.

نوع دیگر شبکه‌هایی می‌باشند که معمولاً مورد استفاده برنامه‌های ارزیابی قرار می‌گیرند. ساختار چنین شبکه‌هایی نظیر نوع اول است لیکن منحصراً مربوط به یک پروژه خاص نمی‌باشند. از جمله محاسن و مزایای شبکه‌ها، راهنمایی مفید آنها در تجزیه و تحلیل اثرات غیر مستقیم و چندجانبه فعالیت‌ها است. باضافه در خاتمه تجزیه و تحلیل می‌توان خلاصه‌ای مختصر و ساده قابل فهم از اثرات را در اختیار تصمیم‌گیرندگان و علاقمندان قرار داد. از معایب مهم این روش، نبود معیار یا ضابطه خاصی برای تعیین نسبی اهمیت اثرات است. لذا در سنجش عوامل کیفی نظیر پارامترهای اجتماعی و زیبایی‌شناسی به این روش نمی‌توان چندان متکی بود. اصولاً شبکه‌ها فقط اثرات نامطلوب را بررسی می‌نمایند. لذا تجزیه و تحلیل هزینه ـ منفعت از این طریق امکان‌پذیر نمی‌باشد. در پروژه‌های بزرگ نیز که دارای گزینه‌های متعدد و با اطلاعات فراوان هستند طرح شبکه‌ها بسیار مفصل و پیچیده خواهد بود که این خود عامل سردرگمی تحلیل‌گران می‌شود هرچند توسط کامپیوتر این مشکل در سال‌های اخیر حل شده است.

ادامه دارد ....  .

GIS چیست؟

سیستم های اطلاعات جغرافیایی (Geographic Information Systems) که از این پس GIS نامیده می شوند سیستم های کامپیوتری هستند که جهت ذخیره و بکارگیری اطلاعات جغرافیایی از آنها استفاده می شود.

به طور کلی

یک سیستم اطلاعات جغرافیایی برای جمع آوری، ذخیره، تجزیه و تحلیل داده هایی استفاده می شود که موقعیت جغرافیایی آنها یک مشخصه اصلی و مهم محسوب می شود

به عبارت دیگر

این سیستم ها برای جمع آوری و تجزیه و تحلیل کلیه اطلاعاتی که به نحوی با موقعیت جغرافیایی در ارتباط هستند بکار برده می شوند.

این اطلاعات ممکن است به صورت نقشه، جداولی از داده ها و یا فهرست هایی از اسامی یا آدرسها باشند و کار کردن با این حجم زیاد داده ها با روشهای معمولی و غیرکامپیوتری بسیار مشکل و وقت گیـر و در بعضـی مـوارد حتـی غیـر ممکـن است. هنگامـی که همین داده هـا وارد یک GIS می شوند می توان براحتی انواع پردازش ها و تجزیه و تحلیلها را با صرفه جوئی در هزینه و زمان انجام داد.

اولین نمونه از یک GIS ملی، GIS کانادا یا CGIS بوده، که از سالهای آخر دهه 60 به این طرف به طور پیوسته استفاده شده است. همچنین در اروپا سیستم CORINE که یک GIS است توسط جامعه اروپا در حال شکل گیری است و به طور گسترده ای برای آنالیزهای کشاورزی و سایر موارد کاربری اراضی توسط کشورهای عضو بکار گرفته خواهد شد.

GIS چهار قابلیت اساسی را در رابطه با داده های مکانی فراهم می آورد:

 1) ورودی داده ها Input)
2) مدیریت داده ها Data Storage And Retrieval) 
3) پردازش و تجزیه و تحلیل داده ها (Manipulation And Analysis) 
4) خروجی داده ها Output) 

GIS نباید با یک سیستم کارتوگرافی که نقشه ها را به طور اتوماتیک ذخیره  می کند، اشتباه گرفته شود و چیزی که GIS را از سیستم های تهیه نقشه مجزا می سازد، همان توانایی ترکیب کردن داده هاست. قابلیت اصلی سیستم های کارتوگرافی ایجاد نقشه هایی است که به صورت رقومی در کامپیوتر ذخیره می شوند امـا اطلاعـاتـی که از ترکیـب لایه های مختلفـی از داده ها به روشهای مختلف و با دیدگاههای مختلف بدست می آیند عملکرد اساسی یک GIS می باشد.

چه کارهایی می توان با GIS انجام داد ؟

- به تصویر کشیدن مکان پدیده ها :

به نقشه درآوردن مکان پدیده ها این امکان را به شما می دهد که به راحتی مکان نمایه ها و پدیده های مورد بررسی خود را بیابید و بدانید در کجا باید عملیات خود را انجام دهید . به کمک نقشه شما می توانید :

1) مکان یک پدیده فردی را بیابید .

2) مکان یک توزیعی از پدیده های مرتبط به هم را بیابید .

مثلاً در مورد زمین لرزه می توان به نقشه کلیه مناطق زلزله خیز در یک کشور دسترسی پیدا کرد ، این دو برای ساخت ساختمان های جدید و مقاوم به زلزله ضروری است .

- به تصویر کشیدن مقادیر کمی :

افراد مقادیر کمی را به صورت نقشه در می آورند ، مثلاً مکان نقاط حداقل و حداکثر ، تا اماکنی را که با معیارهای آنها همخوانی دارند و یا مکان هایی راکه باید در آن به اجرای عملیات بپردازند ، بیابند . این سری از اطلاعات یعنی مقادیر کمی از یک سطحی از اطلاعات ورای نقشه مکان پدیده ها به ما ارائه می دهد .

مثلاً مأموران بهداشت و سلامت عمومی ممکن است نه تنها به نقشه تمام داروخانه ها دسترسی پیدا کند بلکه شاید بخواهند تعداد داروخانه های موجود به ازاء هر 10000 فرد پیدا کنند .

- به تصویر کشیدن تراکم :

در حالی که شما می توانید به راحتی با مشاهده نقشه مکانی پدیده ها به غلظت و تراکم آنها پی برید ، اما در مناطقی که پدیده های متنوع و زیادی دارد تشخیص مناطق با تراکم بیشتر سخت است . نقشه تراکم به شما اجازه می دهد تمام مناطق با واحد مساحتی یکسان مثل مایل مربع را اندازه گیری کنید . که در نهایت شما به راحتی می توانید توزیع آنها را ببینید .

نقشه تراکم در مورد مناطقی که از نظر سایز بسیار تغییر دارند مثل استان ها یا مناطق آماری بسیار مفید واقع می شود . در مورد نقشه های آماری که به نمایش تعداد افراد در هر منطقه آماری می پردازد ، مناطق بزرگ تر می تواند نمایانگر افراد بیشتری نسبت به مناطق کوجک باشد . اما بعضی از مناطق کوجک ممکن است به ازای هر مایل مربع ، دارای تراکم بیشتری باشد .

- پی بردن به پدیده های موجود در یک منطقه :

از GIS می توان برای بررسی و پی بردن به حوادث اتفاق افتاده و یا اقدامات لازم به انجام ، بوسیله پیدا کردن پدیده های موجود در یک منطقه ، استفاده کرد .

برای مثال ، یک وکیل منطقه ای ممکن است کلیه دستگیری های پخش مواد را بررسی کند تا به پیدا کردن پخش کننده موادی که در کمتر از 1000 فوت از یک مدرسه صورت گرفته است ، دست یابد که در این صورت مجازات شدیدتری در نظر بگیرد .

یعنی از داخل فایل تمام پخش کننده مواد به مورد پخش کننده های نزدیک به مدرسه می توان رسید تا در نهایت به علت جرم سنگین تر مجازات شدیدتری تعیین کرد .

این را درک پدیده ای داخل یک منطقه به منظور تعیین اقدامات لازم الاجرا می گویند .

- درک پدیده های مجاور :

بوسیله نقشه مناطق مجاور می توان به اتفاقات و حوادث ایجاد شده در نواحی با فاصله های مشخص از منبع پی برد .

- به تصویر کشیدن تغییرات :

1) به وسیله نقشه تغییرات می توان به تغییرات حاصل شده روی یک منطقه و بررسی علل این تغییرات به منظور درک و پیش بینی شرایط آینده ، تصمیم گیری در مورد اقدامات لازم برای انجام و اتخاذ سیاست های لازم پی برد .

با به نقشه درآوردن مکان و چگونگی تغییرات پدیده ها در طول زمان ، می توانیم به یک دانشی از نحوه عملکرد و رفتار این پدیده پی برد . برای مثال هواشناسان با مطالعه مسیر عبوری طوفان و تندبادها می توانند به محل و زمان حادث آنها در آینده پی ببرند .

2) با نقشه تغییرات می توان به نیازهای آینده پی برد . برای مثال یک رئیس پلیس باید هر ماه به مطالعه چگونگی تغییرات الگوهای جرم و جنایت بپردازد تا بتواند در مورد تعیین و جاگذاری افسرهای پلیس اقدام و تصمیم گیری کند .

3) با به نقشه درآوردن شرایط قبل و بعد از یک عمل یا حادثه می توان به بررسی تأثیرات این واقعه پرداخت . مدیر یک فروشگاه می تواند تغییرات فروش را قبل و بعد از انجام یکسری تبلیغات مقایسه کند تا بتواند اثر تبلیغات را بررسی کند .

اثرات زیست محیطی استفاده از انرژی زمین گرمایی و راههای کاهش اثرا

محیط زیست کره زمین در سالهای 1960 میلادی نسبت به امروز بسیار سالمتر بوده است. متأسفانه با پیشرفت سریع علوم و تکنولوژی، بشر توجهی به عواقب آلاینده‌های حاصل از پیشرفت صنایع به ویژه تولید کننده‌های انرژی نکرده است. در این راستا می توان انرژی زمین گرمایی را نسبت به سایر انرژی‌ها کم آلاینده‌تر دانست. انرژی زمین‌گرمایی امروزه یکی از تمیزترین انرژی‌های مورد استفاده در جهان است.

استفاده از این منبع انرژی با انتشار اتمسفری کم، دارای اثرات سودمندی بر محیط زیست می باشد. به حقیقت باید قبول کرد که تا به امروز انرژیی شناخته نشده است که کاربرد مستقیم و غیرمستقیم آن به این میزان دارای آلودگی زیست محیطی ناچیزی باشد. البته همانگونه که اشاره شد بهره‌برداری از انرژی زمین گرمایی نیز از آلودگیهای زیست محیطی مبرا نیست ولی میزان این آلودگیها نسبت به منابع انرژی دیگر بسیار ناچیز است.

میزان اثرات مخرب زیست محیطی تولید نیرو از انرژی زمین‌گرمایی وابسته به حجم و مقدار بهره‌برداری از سیال موجود در مخزن است[. شرایط و مقررات زیست محیطی براساس قوانین موجود در هر کشور تفسیر می‌گردد لذا دایرکنندگان نیروگاه‌های زمین‌گرمایی موظف به رعایت قوانین کشور خود می‌باشند. در برخی کشورها رعایت دستورالعمل‌های زیست محیطی بسیار جدی است و راه‌گریزی برای سرمایه‌گذاران وجود ندارد.

سازمانهای تولید انرژی قبل از هر اقدامی باید تغییرات زیست محیطی را به دقت مورد ارزیابی قرار دهند و قوانین مربوط به آن را بطور کامل رعایت نمایند. به‌طوری ‌که گفته شد در برخی کشورها بی توجهی به مسائل زیست محیطی موجب توقف کامل پروژه از سوی مسئولین شده است. در هر پروژه زمین‌گرمایی حفاریهای اکتشافی و توسعه‌ای از قبیل حفر چاه‌های کم ژرفا برای اندازه‌گیری شیب حرارتی و یا حفاری چاه‌های عمیق، موجب اندکی آلودگی در محیط می گردد. نصب و برقراری دکل‌های حفاری و دسترسی به آنها مستلزم تسطیح راه، ساخت سکوهای حفاری، انبار، محل سکونت کارکنان وغیره می‌باشد و لازم است درتسطیح راه‌ها امکان حمل تجهیزات سنگین با تریلر‌های بزرگ را در نظر گرفت.

جهت نصب دکل‌های متحرک مستقر بر روی تراکهای کوچک (که قادر به حفاری چاه‌های 300 تا 700 متری می‌باشند) محلی در حدود 300 تا 500 مترمربع زمین مورد نیاز است. برای حفاریهای عمیق بالاتر از 2000 متر نیاز به محلی به مساحت 1200 تا 1500 متر مربع می‌باشد. در عملیات تسطیح، آماده سازی محل و اصلاح پستی و بلندها توجه به حفظ طبیعت موجود و سلامت گیاهان و جانوران موجود الزامی است.

در مواردی که حفاری چاه مواجه با سفره های آبی ‌شود لازم است در آن لایه لوله جداری گذاشته شود تا از نفوذ مواد گل حفاری به آبهای زیرزمینی جلوگیری شود. درصورت فوران چاه زمین‌گرمایی آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی دور از انتظار نیست لذا نصب فورانگیر در حفاریهای زمین گرمایی الزامی است. در طول زمان حفاری و زمان آزمایش چاه ممکن است گازهای ناخوشایند و بدبو به هوا پخش گردد که لازم است اقدامات لازم در خصوص کاهش میزان این گازها صورت گیرد.

مواد گل حفاری ترکیبی از بنتونیت و سایر مواد افزودنی زیان بخش برای محیط زیست می‌باشند، لذا پس از اتمام کار باید گل حفاری از سیال جداسازی شده و دو باره به مصرف برسد. اما مواد جامد (گل حفاری) و خرده سنگ های خارج شده از چاه باید در چاله مخصوصی جمع‌آوری ‌شود.

  منبع : وبلاگ دکتر یونس نوراللهی هشترودی  

آشنایی مقدماتی با ارزیابی محیط زیست (مقاله)

آشنایی مقدماتی با ارزیابی محیط زیست

نویسندگان:

ابراهیم هاشمی
سام خسرو یفرد
 پولین گورگیز

ارائه شده در کنفرانس 87/2/18
جایگاه ایمنی صنعتی،بهداشت حرفه ای و محیط زیست در سازمان ها

ناشر : گروه بین المللی ره شهر

چکیده

محیط زیست و منابع طبیعی از زمان خلقت انسان تحت تاثیر فعالیت های انسان بوده و همواره مورد بهره برداری و بهره کشی قرار گرفته است و همه نیازهای انسان از قبیل پناه گاه ، غذا، دارو، صید و شکار و فراغت را تامین نموده است.

 این مهم به طور علمی و عملی از اواخر دوران انقلاب صنعتی در دنیا مورد توجه و عنایت ویژه کشورهای صنعتی آن روز قرار گرفت . بروز مشکلات محیط زیستی و آلودگی ها و تخریب منابع طبیعی احساس خطر را به وجود آورده و لزوم توجه بیش از پیش به موضوع مذکور را گوشزد نمود، به طوری که از همان سال ها وضع قوانین سخت گیرانه و اجرای آن ها در استفاده از منابع محیط زیست لازم الاجرا گردید . در ایران نیز چند سالی است به شدت مورد توجه قرار گرفته و هر سال حیطه و شعاع مطالعات و مدیریت محیط یست در پروژ های گوناگون بیشتر و پررنگتر میشود.

 اصل پنجاهم قانون اساسی کشور ایران به صراحت به اهمیت توجه به حفظ محیط زیست و مسایل مربوط به تخریب منابع و همچنین اصل حفاظت محیط زیست برای نسل های آینده اشاره دارد. 

شرح

......

برای مشاهده متن کامل مقاله اینجا را کلیک نمائید.

ارزیابی زیست محیطی ، یک ضرورت ... .

یکی از فنونی که در پروژه‌های صنعتی درتکمیل ملاحظات زیست محیطی استفاده می‌شود ، انجام ارزیابی زیست محیطی است .

باید توجه داشت که:


ارزیابی یک روش است . ارزیابی یک ابزار است . ارزیابی برای شناخت اثرات احتمالی پروژه‌ها است . ارزیابی پیامدهای اجرای یک پروژه را بر محیط زیست پیش‌بینی می‌کند. ارزیابی برای اطمینان یافتن از اجرای مناسب و صحیح یک پروژه است. ارزیابی روش های کاهش اثرات سوء بر محیط زیست است .

ارزیابی اثرات زیست محیطی اصولاً بر اساس شناسایی اثرات زیست محیطی بنا شده است . اثرات زیست محیطی طبق تعریف شامل آندسته از فاکتورهایی هستند که در قالب آلودگی یا تخریب بر انسان (بهداشت عمومی)، حیوان، گیاه، آب، خاک ، هوا و ارتباط بین آنها و همچنین بر ساختمانها ، آثار فرهنگی، باستانی، تاریخی، کیفیت دید، کیفیت صدا، ارتعاش و منابع اقتصادی و اجتماعی تاثیر می‌گذارند.

اثرات زیست محیطی در اشکال و انواع مختلف مثبت و منفی، مستقیم و غیر مستقیم، کوتاه مدت و بلند مدت، اولیه و ثانویه، نقطه‌ای و تجمعی نمود پیدا می‌کنند.

لذا ارزیابی زیست محیطی میزان کمی و کیفی این گونه فاکتورها را به طور سیستماتیک و بر اساس ضوابط و استانداردها مورد بررسی و با شناسایی مهم و غیر مهم بودن اثرات ، روشهای حذف یا کاهش و همچنین نحوه کنترل و پایش آنها را ارائه می‌دهد.

کلیه موارد فوق را می‌توان در تعاریف مختلفی که برای ارزیابی ارائه شده است جستجو نمود .

بر این اساس تعاریف جامع و مستقل ازیکدیگر در زیر عنوان می‌گردد:


- پژوهش، مطالعه، شناسایی و پیش‌بینی اثرات پروژه‌ها در محیط‌های بیوژئوفیزیکی ، بهداشت و رفاه اجتماعی و به تشریح و ارتباط اطلاعات درباره این اثرات می‌پردازد.

- ارزیابی برای اطمینان یافتن از اینکه اثرات احتمالی پروژه‌های توسعه در محیط زیست کاملاً مورد شناسایی و محاسبه قرار گرفته‌اند ، به کار می‌رود .

- ارائه روش جهت تعیین ، پیش بینی و تفسیر اثرات زیست محیطی یک پروژه بر کل محیط زیست ، بهداشت عمومی و سلامت اکوسیستم هایی است که زندگی بشر به آنها بستگی دارد .

- ارزیابی اثرات فعالیتهای یک پروژه را با دیدگاه اجتناب و یا کاهش اثرات آنها بر محیط زیست بررسی می‌کند.

- یک جریان مطالعه رسمی که به منظور پیش بینی نتایج زیست محیطی یک پروژه پیشنهادی به کار می‌رود


ارزیابی یکی از راههای مقبول برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار ٭ است . ارزیابی اثرات زیست محیطی یک راه و ابزار مدیریتی برای هر دو مرحله برنامه‌ریزی و تصمیم گیری در مورد پروژه‌های توسعه تلقی می‌گردد .ارزیابی به شناسایی ، پیش‌بینی و ارزشیابی پیامدهای زیست محیطی پروژه‌ها ، برنامه‌ها و سیاست‌های توسعه‌ای پیشنهادی کمک می‌کند. نتیجه یک مطالعه ارزیابی تصمیم گیرندگان و عموم مردم را در جهت اینکه آیا پروژه باید اجراشود یا خیر و یا چگونه باید اجراشود، یاری می‌کند.

منافع حاصل از ارزیابی در بسیاری از کشورهای جهان شناخته شده است و بسیاری از آنها ضوابط قانونی مربوط به آن را اجرا کرده‌اند و یا در حال اجرا هستند . با انجام ارزیابی‌های زیست محیطی در مراحل اولیه برنامه‌ریزی و مراحل بررسی عملی بودن پروژه نه تنها از عقب‌ماندگی‌های غیر ضروری اجتناب می‌شود بلکه گزینه‌های مربوط به مکانیابی ، مواد خام ،‌روش کار و غیره نیز ارزشیابی شده ، اثرات زیست محیطی آنها شناسایی می‌شود و افزایش گزینه‌ها پایه‌های بهتری را برای اتخاذ تصمیم فراهم می‌آورد.

دکتر شریعتی

خدایا کفر نمی‌گویم،

پریشانم،

چه می‌خواهی‌ تو از جانم؟!

مرا بی ‌آنکه خود خواهم اسیر زندگی ‌کردی.

خداوندا!

اگر روزی ‌ز عرش خود به زیر آیی

لباس فقر پوشی

غرورت را برای ‌تکه نانی

‌به زیر پای‌ نامردان بیاندازی‌

و شب آهسته و خسته

تهی‌ دست و زبان بسته

به سوی ‌خانه باز آیی

زمین و آسمان را کفر می‌گویی

نمی‌گویی؟!

خداوندا!

اگر در روز گرما خیز تابستان

تنت بر سایه‌ی ‌دیوار بگشایی

لبت بر کاسه‌ی‌ مسی‌ قیر اندود بگذاری

و قدری آن طرف‌تر

عمارت‌های ‌مرمرین بینی‌

و اعصابت برای‌ سکه‌ای‌ این‌سو و آن‌سو در روان باشد

زمین و آسمان را کفر می‌گویی

نمی‌گویی؟!

خداوندا!

اگر روزی‌ بشر گردی‌

ز حال بندگانت با خبر گردی‌

پشیمان می‌شوی‌ از قصه خلقت، از این بودن، از این بدعت.

خداوندا تو مسئولی.

خداوندا تو می‌دانی‌ که انسان بودن و ماندن

در این دنیا چه دشوار است،

چه رنجی ‌می‌کشد آنکس که انسان است و از احساس سرشار است....

دکتر شریعتی

کاربرد فناوری های سنجش از دور در پایش آلودگیهای محیط زیست

کاربرد فناوری های سنجش از دور در پایش آلودگیهای محیط زیست :

امروزه با افزایش روز افزون جمعیت کره زمین و محدودیت منابع موجود جهت تامین نیازهای گوناگون آنها، کاربرد داده ها و اطلاعات بدست آمده از طریق ماهواره ها مانند تصاویر ماهواره ای و پردازش آنها با استفاده از نرم افزارها و سیستم های پردازش اطلاعات ،نقش مهمی در مدیریت بهینه و پایدار منابع محدود سرزمین دارد. سیستمهای سنجش ازدور ماهواره ای با توجه به ویژگی های منحصر بفردی چون تامین دید وسیع و یکپارچه از منطقه، استفاده از گستره طیف الکترومغناطیسی جهت ثبت خصوصیت پدیده ها، پوشش های تکرار شونده زمانی و مکانی و سرعت انتقال و تنوع اشکال داده ها و امکان بکارگیری سخت افزارها و نرم افزارهای تخصصی رایانه ای، در سطح جهان کاربرد زیادی پیدا کرده است و به عنوان ابزاری مناسب در ارزیابی وپایش، کنترل و مدیریت پایدار محیط زیست و منابع سرزمین مانند: آب و خاک، هوا، جنگل، محصولات کشاورزی، مراتع و غیره بکار گرفته شده و به مرور بر دامنه و وسعت کاربریهای آنها افزوده می شود. در زمینه بررسی آلودگیهای محیط زیست نیز تصاویر ماهواره ای، اطلاعات مناسبی را در اختیار تصمیم گیران قرار می دهند.

فناوری سنجش از دور در بحث کنترل و پایش آلودگیهای مختلف با جمع آوری داده های مناسب کمک شایانی در مدیریت منابع مختلف داشته و وضعیت سلامت منابع مختلف را از لحاظ عدم حضور آلودگیهای گوناگون مورد ارزیابی قرار می دهد. بطور کلی آلودگیهای محیط زیست را می توان به چند دسته زیر تقسیم نمود:


1- آلودگی منابع آب

2- آلودگی خاک

3- آلودگی هوا

4- آلودگی ناشی از معدنکاوی

5- آلودگی های نوری (در شهر های بزرگ)


1- کاربرد سنجش از دور در بررسی آلودگی منابع آب:

بیشترین میزان اشعه خورشید در لایه های فوقانی آب (حدود دو متری) جذب می شود و این خاصیت، بستگی فراوانی به نوع طول موج دارد. با استفاده از طول موجهای مختلف در سنجش از دور بویژه در فاصله (0.6-0.48) میکرومتر می توان اختلاف سطوح مختلف آب را به وضوح مشاهده نمود. کلیه آبهای طبیعی دارای مقادیر مختلفی از ناخالصی هستند . هرگاه میزان ناخالصی آب به حدی باشد که مصرف آن به صورت آب شرب و یا برای مقاصد آبیاری و صنعتی ناممکن باشد، آلوده به حساب می آید. آلودگی آب ممکن است در اثر فعالیتهای انسان یا از منابع طبیعی ناشی شود که در هر حال بسته به میزان ناخالصی، اختلاف زمینه در تصاویر ماهواره ای حاصل شده که از این خاصیت برای مطالعه آب استفاده میشود.


از آنجائیکه تشخیص میزان آلودگی آب با استفاده از تصاویر ماهواره ای مشکل است، با بررسی ومطالعه دقیق تصاویر تکراری و تغییراتی که در زمینه سطوح آبی ظاهر می شود، می توان منابع آلودگی را شناسائی کرد. بطور مثال زمینه نسبتًا روشنی که در نواحی نزدیک به ساحل، بر روی تصاویر دیده می شود، از ورود رسوبات و پساب های صنایع و یا فعالیتهای کشاورزی در مناطق نزدیک به دریا و بالا رفتن میزان انعکاس از لایه های آلوده در نواحی نزدیک به ساحل و اطراف جزیره ها ناشی می شود. حال آنکه، در نواحی دور از ساحل که عمق بیشتری هم دارند، معمو لا میزان آلودگی کمتر است و زمینه تیره ای را بر روی تصاویر موجب می شود و براحتی از مناطق آلوده قابل تشخیص می باشند. تصاویر زیر (ماهواره لندست - سنجندهTM) تفاوت میزان رسوبات وارد شده به آبهای ساحلی را قبل و پس از وقوع سیلاب، درسال 2002 در منطقه خلیج فارس نمایش می دهد. در تصاویر مذکور، رسوبات سبز رنگ بر روی زمینه آبی تیره (آبهای ساحلی) نمایان شده اند.

(تصویر راست): میزان رسوبات پس از وقوع سیلاب 15/1/2002
(تصویر چپ): میزان رسوبات قبل از وقوع سیلاب 13/1/2002

همچنین آلودگی به فلزات سنگین در رسوبات رودها با استفاده از تصاویر ماهواره ای چند طیفی (Hyper Spectral) قابل ردیابی و تبدیل به نقشه می باشد. شناخت منشاء، وسعت و ردیابی لکه های نفتی ایجاد شده در سطح دریاها و اقیانوس ها نیز با بکارگیری تصاویر ماهواره ای قابل پیگیری می باشد. در بخش پایش آلودگیهای اقیانوسها، تصاویر راداری ماهواره های ERS-2، RADARSAT SAR و تصاویر دارای باندهای حرارتی مورد استفاده واقع می شوند. شکل شماره 1 تصویر ERS SAR سطح لکه های نفتی را که بر سطح خلیج تایلند (سمت چپ) و دریای جنوب چین (سمت راست) در سال 1996 وجود داشته است را نشان می دهد. طول گستره نفتی سمت چپ بیش از 100 کیلومتر است که در تصویر بطور مورب نشان داده شده است. 

(تصویر راست): لکه های نفتی بر سطح دریای جنوب چین
(تصویر چپ): لکه های نفتی برسطح خلیج تایلند

2- کاربرد سنجش از دور در بررسی آلودگی خاک:

یکی از مهمترین مشکلات محیط زیستی، آلودگی خاک با فلزات سنگین است. با کاربرد فناوری سنجش از دور و استفاده از داده های چند طیفی، مانند داده های ماهواره هایپریون ((Hyperion و با یاری گرفتن از مطالعات میدانی، میتوان ارتباط میان ساختار پوشش گیاهی، خواص فیزیک و شیمیایی و خواص زیستی سیستم پوشش گیاهی خاک و درجه آلودگی آن (مانند خاک مزارع برنج) به فلز سنگین (بطور مثال: فلز کادمیم) را در مورد بررسی قرار داد.



3- کاربرد سنجش از دور در بررسی آلودگی هوا:

با رشد سریع و روزافزون انتشار انواع آلاینده ها در اتمسفر توسط انسانها در قالب فعالیتهای صنعتی و شهری، لزوم پایش و کنترل آنها با روشهایی که از سرعت و دقت بیشتر و هزینه کمتر برخوردار باشند، احساس می شود. از آلاینده هایی که کنترل آن در اتمسفر توسط فناوری سنجش از دور میسر می باشد، تراکم ذرات معلق با استفاده از تصاویر ماهواره ای GOES، MODIS وMISR و داشتن اطلاعات مکاندار( GIS ای) از فاصله راههای اصلی وتراکم جمعیت و متغیرهای هواشناسی می توان میزان میانگین ماهانه ذرات معلق را برآورد نمود. اخیرأ ماهواره CALIPSO جهت مطالعه ابر و هواویز (Aerosol) که نقش بسیار عمدهای در تغییرات آب و هوایی و اکوسیستم کرة زمین دارند، به فضا پرتاب شده است. در دسترس بودن این دادهها در بهینه سازی مدلهای هواشناسی و مطالعات مربوط به آلودگی هوا نقش بسیار مؤثری دارد. لیدار پسپراکنشی میتواند ارتفاع و نمایه ابر را نشان دهد. با ترکیب دادههای به دست آمده از لیدار و تصویرهای رقومی که از ابر ثبت میشوند, نمایه سرعت ابر نیز به دست میآید. فوتومتر خورشیدی، در طول روز خورشید را دنبال میکند و در 8 کانال طول موج در ناحیه مرئی سیگنالهای دریافت شده را ثبت میکند. به این ترتیب میتواند چگالی ابعادی هواویز را در امتداد جاروب شده، مشخص کند.


4- کاربرد سنجش از دور در بررسی آلودگی حاصل از معدنکاوی:

با کاربرد داده های چند طیفی، بهمراه اطلاعات مکاندار (GIS ای) می توان خطر آلودگی، تغییرات و احیای سایت های معدنکاوی را مدل سازی نمود. از سه جنبه مختلف می توان اثرات منفی استخراج معدن را با کاربرد فناوری سنجش از دور بررسی نمود: 
تفسیر تصاویر ماهواره ای و مکانیابی منشاء آلودگی
تلفیق تکنیکهای کمی سنجش از دوری با پیمایش زمینی
نقشه سازی سریع اطلاعات محیط زیستی و داده های موثر ذخیره شده در پایگاه داده ها

در تصویر ماهواره ای زیر ورودی های معادن زغال سنگ به رنگ تیره نمایش داده شده است.

نمایش ورودی های معادن زغال سنگ (به رنگ تیره) در تصویر ماهواره ای

5- کاربرد سنجش از دور در بررسی آلودگی های نوری (در شهرهای بزرگ) :

روشهای مدرن زندگی در شهرهای پیشرفته موجب تخریب محیط زیست در شهرها و حومه های آن شده است. یک پارامتر مشخص این تخریب ایجاد آلودگی نوری است که علت آن تولید نورهای مصنوعی بسیار زیاد در شبها است. با بکارگیری تصاویر ماهواره های که شب هنگام برداشت شده اند، میتوان پراکنش مکانی و زمانی و میزان این نوع آلودگی را بررسی و اندازه گیری نمود.

شکل فوق انتشار نور در شب در کشور یونان در تاریخ 19/9/2001 را نمایش می دهد.

منبع : سایت سازمان فضایی ایران

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در اجلاس کنواسیون وین و پروتکل مونتر

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در اجلاس کنواسیون وین و پروتکل مونترال:
مفتخریم ثمره تلاش ها برای حذف گازهای مخرب لایه ازون را برداشت کنیم

نهمین اجلاس متعاهدین کنواسیون وین و بیست و سومین اجلاس متعاهدین پروتکل مونترال در جزیره بالی کشور اندونزی برگزار شد. 

جمهوری اسلامی ایران از سوی دبیرخانه کنوانسیون وین و پروتکل مونترال برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد به عنوان کشور پیشگام در بخش صنعت داروسازی و نهادهای مدنی به دلیل تلاش ها و نقش موفقیت آمیز برای حذف به موقع فریون ها و جایگزین نمودن افشانه های تنفسی فریونی باافشانه های تنفسی غیر فریونی مورد تقدیر قرار گرفت.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست جمهوری اسلامی ایران در جمع حاضرین نهمین اجلاس متعاهدین کنوانسیون وین و بیست و سومین اجلاس متعاهدین پروتکل مونترال گفت: در زمینه مواد مخرب لایه ازن به استثنای هیدروکلروفلوروکربن ها، 100 درصد از فریون ها، هالون ها و تتراکلرید کربن براساس برنامه زمان بندی پیش بینی شده تحت پروتکل مونترال از چرخه مصرف در تمام سطوح ملی در جمهوری اسلامی ایران حذف شده است.
محمدجواد محمدی زاده در بخشی دیگر از سخنرانی خود اظهار کرد: طراحی مدبرانه مالی، عملیاتی، قانونی و مکانیزم انتقال فناوری منطبق بر ملاحظات توسعه ای و پیشرفته که بین اعضای پروتکل مونترال طراحی و ارتقا یافته انجام گرفته است. این مکانیزم یک روش عملیاتی موثر و قدرتمند است که توانست همانند سایر توافق نامه های زیست محیطی محقق شود.
وی در ادامه افزود: به عنوان عضوی از جامعه جهانی برای ما افتخاری است که توانسته ایم به خوبی ثمره تلاش های خود که با مقررات و الزامات پروتکل مونترال منطبق بوده را برداشت کنیم. بدون تردید رعایت مقررات حاکم بر توافق نامه های چند جانبه بین المللی زیست محیطی از اولویت بالایی برخوردار است و ما توانستیم برای نیل به این اهداف با به اشتراک گذاشتن و انتقال دانش اکتسابی به عنوان بک کشور پیشرو در سطح منطقه ای و جهانی به خوبی مسئولیت را ادا کنیم.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه خاطر نشان کرد: به تازگی در سپتامبر سال جاری، جمهوری اسلامی ایران دو نشست بسیار مهم را برگزار کرد. اول گردهمایی در زمینه معرفی دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در زمینه انتقال موفقیت آمیز استراتژی جایگزین های غیر فریونی در بخش صنعت تولید افشانه های تنفسی دارویی که فعالیتی بسیار چالش برانگیز و نیازمند بهره مندی از تخصص و تبحر بالاتری در داخل کشور است. دوم نشستی در زمینه آغاز مرحله اول از اجرای تثبیت مصرف، کاهش تدریجی و حذف تقریبی 10 درصدی هیدرو کلرو فلورو کربن ها تا سال 2013 و سپس تا سال 2015.
معاون رییس جمهوری در ادامه افزود: جمهوری اسلامی ایران از سوی دبیرخانه کنوانسیون وین و پروتکل مونترال برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد به عنوان کشور پیشگام در بخش صنعت داروسازی و نهادهای مدنی به خاطر تلاش ها و نقش موفقیت آمیز برای حذف به موقع فریون ها و جایگزین کردن افشانه های تنفسی فریونی با افشانه های تنفسی غیر فریونی مورد تقدیر قرار گرفت.
محمدی زاده در این اجلاس موضوع حذف «هیدروفلورو کربن ها» که دارای توان گرمایش جهانی بسیار بالایی هستند از فهرست جایگزین های معرفی شده در لیست جایگزین در دسترس به عنوان یک موضوع محوری مورد بحث و تبادل نظر قرار بگیرد.
وی افزود: علی رغم اعتقادی که به اتخاذ و اعمال اقدامات اساسی توسط جامعه جهانی برای کاهش تدریجی، حذف و جایگزینی این قبیل مواد خطرناک برای محیط زیست داریم اما لازم می دانم در این فرصت این نکته بسیار مهم را برای متعاهدین پروتکل یادآوری کنم که برای کشورهای در حال توسعه و یا در حال گذر به مرحله توسعه مانند جمهوری اسلامی ایران که تحت مقررات ماده 5 پروتکل عمل می کنند، آنچه در این زمینه بسیار مهم و حیاتی است، توجه و تاکید بر برخی از ویژگی های مواد اساسی جایگزین پیشنهادی به ویژه ایمنی سهولت دسترسی به مواد و فناوری ها، بهره وری انرژی، امکان بومی سازی فناوری ها و هم چنین توان اقتصادی بخش صنعت و خدمات برای تامین این قبیل جایگزین ها و تکنولوژی های پیشنهادی است.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در بخش دیگری از سخنرانی خود گفت: در عین حال تاکید می کنم که ما باید اول از همه درصد قابل قبولی از موافقت اکثریت را برای جایگزین های پیشنهادی هیدروفلوروکربن ها HFE-1348 به دست آوریم. ما به خاطر اینکه هیدروفلوروکربن عنصر اصلی بخش تولید صنعتی ما است، هیچ انتخاب دیگری که بتواند از لحاظ توان گرمایش جهانی انتقال قدرت کمتری نسبت به هیدروفلوروکربن داشته باشد، نداریم و هیدروفلوروکربن ها اثرات منفی بر روی بسیاری از مواد اشاعه شده در کشورهای ماده 5 پیرامون عملی بودن در دسترس بودن، استطاعت و جایگزین های جدید که از اهمیت بالایی برخوردار است را دارد.
محمدی زاده در ادامه ضمن قدردانی از تلاش های انجام گرفته برای پیشروی اصلاحیه پیشنهادی الحاقی به پروتکل مونترال، در موضوعات پروتکل افزود: باید توجه داشت برای ایجاد ارتباط بین دو توافق نامه زیست محیطی بین المللی پروتکل مونترال و کنوانسیون تغییرات آب و هوا برای مقابله با یک مشکل مشترک کاملا متصور است. با این حال انتظار می رود این ارتباط به شیوه ای صورت گیرد که انتقال وظایف از یک توافق نامه چند جانبه زیست محیطی به دیگری لزوماً به عنوان یک راه حل عملی ملحوظ نشود.
وی در ادامه تاکید کرد: هنگام قرار دادن جایگزین ها برای مواد شیمیایی چون هیدروفلوروکربن ها راندمان انرژی در سایر عواقب زیست محیطی آن به همراه ملاحظات تطابق با مباحث اقتصادی، فنی و به ویژه تطبیق پذیری به عنوان اصولی مهم در نظر گرفته شود. ابتدا استطاعت و سپس از لحاظ فنی قابلیت انطباق با شرایط و ویژگی های توسعه ای و نیازهای فنی کشورها در نظر گرفته شود. متاسفانه در اسناد پیشنهادی الحاقیه پروتکل مونترال در زمینه فوق شواهد و مستندات کافی برای کشورهای ماده 5 پروتکل مبنی براینکه تضمینی برای مواد و فناوری های جایگزین به نحوی که عنوان شد در اختیار این گروه از کشورها قرار نگرفته است.
نماینده جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس افزود: مایل هستم توجه حاضرین در این نشست به سه نکته بسیار مهم و اساسی جلب کنم؛ موضوع اول، موضوع تخریب و یا حذف مواد مخرب لایه ازن ناخواسته نیازمند تلاش های بیشتر است. معتقدم که بسیاری از کشورها شامل جمهوری اسلامی ایران هنوز پروژه مصوبی برای انجام این امر مهم ندارند. بایستی امکانات و حمایت های کافی برای استقرار سیستم جمع آوری، انتقال و تاسیسات انهدام و خنثی سازی این قبیل ضایعات و محصولات حاوی آن ها در اختیار کشورهای عضو قرار گیرد.
وی ادامه داد: علاقه مندم تاکید کنم که اتخاذ و اعمال و شیوه های مناسب برای حل مسئله از متیل بروماید در بخش قرنطینه و پیش از بارگیری موضوع جدی است. یک گزینه عملی برای طراحی و ابداع ساز و کارهایی که کشورهای صادر و وارد کننده را به فکر وا می دارد این است که به طور الزامی اقدامات عملی را جهت تقلیل استفاده از این ماده شیمیایی در کاربردهای قرنطینه و قبل از بارگیری به کار گیرند. هماهنگ سازی استانداردهای تجارت به عنوان اقدامید کارآمد و موثر ارزیابی می شود.
او در پایان خاطرنشان کرد: موضوع تجارت غیر قانونی مواد مخرب لایه ازن و محصولات حاوی آن که هنوز تهدیدی برای توفیق و پایداری اقدامات ما است، آخرین ملاحظه این جانب در این مجال است. خوش بختانه با پشتیبانی و حمایت دبیرخانه کنوانسیون وین و پروتکل مونترال و با حمایت های مالی صندوق کمک های چند جانبه و سایر نهاده های بین المللی و با ابتکار دفاتر شبکه های هماهنگ کننده مناطق تحت پروتکل مونترال فعالیت های قابل توجهی در این زمینه انجام شده است. مساله مبارزه با تجارت غیر قانونی باید بیشتر توسط دبیرخانه و با همکاری مشترک کلیه اعضای متعاهدین مورد توجه قرار گیرد.
محمدی زاده در بخش پایانی سخنرانی خود خطاب به رییس اجلاس گفت: مطمئن هستم که با مسولیت پذیری، تلاش زیادی در زمینه اجرای سیاست های حفاظت از لایه ازن داشته باشیم. به نمایندگی از طرف «کره مسکون» جهانی پر از آرامش، صلح و دوستی و عاری از زشتی را برای همه که موهبتی الهی برای ما است آرزومندم.
اجلاس نهمین کنفرانس متعاهدین کنوانسیون وین و بیست و سومین نشست متعاهدین پروتکل مونترال از 30 آبان تا 4 آذر ماه سال جاری در جزیره بالی کشور اندونزی برگزار شد.

سبز پرس